Filosofie magazine mei (2015)
De middelmaat heerst op de werkvloer
Werk is meer en meer in het teken van resultaat komen te staan. Kapitalisme vereist bureaucratie, zegt managementfilosoof René ten Bos.
- Lees ook: Wapenproducent ziet groeikansen in India, Brazilië en Midden-Oosten (Inter Press Service)
Ons werk wordt steeds meer versmald tot de functie die we moeten uitoefenen, zegt René ten Bos. Hij is hoogleraar filosofie en managementtheorie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Volgens Ten Bos hoort deze nadruk op functie boven persoon bij de bureaucratische samenleving. Het is ook nuttig, zegt hij, want daardoor kunnen dingen goed en eerlijk worden geregeld. Maar er is een groot risico: het kan heel moeilijk worden om nog verantwoordelijkheid te nemen.
"De essentie van werk is natuurlijk meer dan alleen het resultaat dat het oplevert. Werken is ook goed voor de ziel van de mens, bijvoorbeeld. Werken kan stichtend zijn, fijn zelfs, en kan nodig zijn voor een zinvol leven. Maar we zijn terechtgekomen in een regiem waar werk vooral wordt beoordeeld op de vraag in hoeverre het bijdraagt aan het economisch resultaat van de organisatie. Dat geldt voor bedrijven, maar ook voor overheidsorganisaties. Werk wordt steeds minder intrinsiek gewaardeerd. Het gaat niet meer om de werknemer, maar om wat hij bijdraagt aan het grotere geheel."
Waar komt dat vandaan?
Dit heeft een lange geschiedenis. Het komt vooral doordat een bepaalde financieel-administratieve elite de macht heeft gegrepen. In directies en besturen zaten vroeger veel minder mensen met een financiële of administratieve achtergrond. Dat geldt voor zowel bedrijf als overheid. De socioloog Max Weber wees honderd jaar geleden al op de opkomst van een nieuwe financiële macht. Hij zag hoe de aristocratische elite langzaam maar zeker werd vervangen door een nieuwe elite. Het gaat niet langer om erfelijkheid of charisma, zoals voorheen, maar om wie de juiste processen en resultaten weet te dicteren. Weber noemt dat het reken- en schrijfwezen. Ik noem het de macht van de inkt.
Hoezo inkt?
De Chinezen wisten drieduizend jaar geleden al dat je het keizerrijk niet bijeen kunt houden met zwaard en kruit alleen. Daar heb je inkt voor nodig. Voor een rijk zijn er regels nodig en procedures. En die kun je alleen verspreiden met een club van schrijvende mensen. Schrijven ligt in dit geval dicht bij rekenen. De mensheid is niet gaan schrijven om gedichten te maken, maar om de boekhouding te kunnen bijhouden.
U bedoelt in feite dat grote rijken bureaucratieën nodig hebben?
Ja, en dat geldt in het bijzonder in kapitalistische landen. Het kapitalisme vereist bureaucratie, zei Weber al. Bureaucratie is het enige systeem dat voor een goede allocatie kan zorgen van de financiële middelen. Het woord bureaucratie ontstond overigens pas in de tijd van de Lodewijken in Frankrijk. Daar komt echt een groep administrateurs die de macht hebben. Zij vormen een soort cordon sanitair rondom de monarch, om hem te beschermen tegen de grillen van het volk. En omgekeerd. Hij kan zijn macht daardoor niet meer direct uitoefenen. Het bureau heeft de werkelijke macht. De mensen hierin worden gekenmerkt door middelmaat, zei Montesquieu al. Onregelmatigheden worden niet gewaardeerd. Sterker nog: deze mensen mogen geen innerlijk hebben.
Geen innerlijk?
Ze hebben het natuurlijk wel, maar ze moeten het uitschakelen.
Lees verder op www.filosofie.nl
Gerelateerde artikelen
- Theo Maassen en Thomas Hertog over de kosmos (De Groene Amsterdammer)
- ‘Materie? Die bestaat alleen in onze geest’ (De Groene Amsterdammer)
- Staan in de wereld van nu (overig)
- Elementen voor de toekomst: terugblik (De Groene Amsterdammer)
- Past kernenergie wel in een duurzame energiemix? (overig)
Gebruikte Tags: economie, filosofie