Karavaan der Zotten (6 juli 2024)
De Bruderhof (2) - Iedereen werkt
Christof beweegt een beetje stram, met zijn 92 jaar, maar zijn ogen zitten nog vol levenslust. In een verzorgingstehuis zitten, dat is niets voor hem, lacht hij. ‘De hele dag tv kijken zeker.’ Hij gaat liever gewoon werken, als hij zich fit voelt. In de fabriek.
In het vorige deel vertelde ik over ons bezoek aan Darvell, een christelijke gemeenschap van de Bruderhof, waar in gemeenschap van goederen wordt geleefd. Vandaag gaan we kijken bij het bedrijf dat ze met elkaar runnen, Community Playthings, een fabriek waar ze houten kindermeubels en -speelgoed maken.
Nou ja, kijken – zeg maar gerust werken! We zijn immers te gast, en als je gast bent, werk je mee. Want wat is er eervoller dan een plekje in de trots van het dorp, de werkplaats van de gemeenschap? Arbeid wordt hier gezien als essentieel onderdeel van het leven met elkaar. En dat is ook de reden dat mensen van 92 hier nog niet met pensioen zijn.
Foolproof
Om kwart voor acht in de ochtend moeten we ons melden. Samen met mijn zoon ga ik deze ochtend aan de slag aan het eind van de productielijn, waar we bestellingen moeten inpakken. Vandaag staat de rolband vol kleuterstoeltjes, die we in sets bij elkaar in dozen moeten stoppen. Bij elke bestelling ligt een duidelijke instructie met af te vinken taken: juiste doos, stoeltjes erin, brochure erbij, dichtplakken, stickeren, klaar. Je kunt wel zien dat deze gemeenschap Duitse wortels heeft: Ordnung! Alles is foolproof gemaakt, iedereen kan dit leren. Na een half uur hebben we het in de vingers en beginnen we tempo te maken.
Als niemand kijkt, kijk ik stiekem even rond hoe deze fabriek georganiseerd is. Soms moet je je kinderen ook leren loslaten! Mijn zoon krijgt het management over de dichtplakafdeling en ik neem een kijkje in de rest van de hal. Hier zetten ze de afgewerkte onderdelen in elkaar en schuiven ze die door verschillende stadia om ze aan het eind van de rit af te leveren bij de sectie dozendichtplakken, wij dus. Als ik de trap afloop, naar beneden, kom ik in de kelder. Daar klinkt het geratel en gezoem van zaagmachines, schuurapparaten, verfspuiters en lopende banden. Hier wordt het binnenkomende, voorbehandelde hout verder klaargemaakt voor gebruik. Jonge gasten van in de twintig staan hier lol te maken en controleren of het ingekochte hout nog splinters of lelijke plekken bevat.
Iedereen gelijk
In de kantoren op de eerste verdieping is het opvallend rustig nu. Dat komt door een bijzondere gewoonte die ze hier hebben: het eerste uur begint iedereen samen in de productiehal. De assemblagemanager staat daarom een driewieler in elkaar te zetten, en het hoofd IT is eerst bezig met het keuren van de poten van een stoel. Voordat je achter je email gaat zitten, moet je met het product bezig zijn. Met z’n allen.
Iedereen, dat betekent dus ook de ouderen, zoals Christof van 92. Er is vandaag nog iemand van 85 en nog iemand van 88 aan het werk, plus een paar wat jongere oude dames. Voor sommige mensen zijn speciaal aangepaste werktafels gemaakt. Zo heeft er eentje voorgeboorde mallen in de tafel en heeft de ander een accutol aan een soort robotarm. Iedereen moet meedoen, is het credo hier, ook als je trillende handen hebt, en de productielijn is daar helemaal op afgestemd.
‘We gaan ze niet bezighouden met onzin’, legt Matthew McGee uit, als ik hem daarnaar vraag. Hij is begeleider van de flexibele krachten – de gastwerkers en de ouderen dus. ‘We zoeken echt een zinvolle taak voor ze, waar we iets aan hebben. Ik merkte gisteren nog hoe dat uitpakt. Mijn medewerker van 85 was er onverwachts niet, en daardoor liepen we aan het eind van de ochtend tien tot vijftien kratten achter. Mijn hele dag liep in de soep. Maar ik vond dat ook wel weer heel mooi. We hebben hem blijkbaar echt nodig!’
De rolverdeling in deze gemeenschap is een beetje traditioneel. Er zijn meestal wel een paar vrouwen in de fabriek, maar die worden apart aangestuurd. Daar moet ik als Nederlander nog wel even aan wennen. Wat me wel raakt hier is een verklaring die ingelijst aan een pilaar hangt. De grondwet hier, zegt de verklaring, is naastenliefde. En dat betekent dat we niet over elkaar roddelen, nooit, niemand, ook niet thuis in ons gezin. Als je een probleem met iemand hebt, spreek je die persoon aan.
Sales
Om wat meer te leren over de filosofie van dit bedrijf gaan we ’s avonds op bezoek bij Trevor Wiser, ook hier in Darvell. Hij weet er veel over, want hij is ermee opgegroeid. Zijn opa was één van de oprichters, en hijzelf is sinds kort lid van het salesteam.
‘Voor ons is arbeid een waarde in zichzelf’, zegt Trevor. ‘We hebben hier veel slimme mensen, die misschien veel geld zouden kunnen verdienen als ze software zouden ontwikkelen. Maar werk, in de vorm van lichamelijke arbeid, die je samen doet met de groep, dat is heel belangrijk voor ons. We proberen onze dag allemaal te beginnen op de werkvloer. Maar dat is geen saaie verplichting, ik vind het echt leuk!’
‘Sommige taken zou je misschien kunnen wegorganiseren door het design aan te passen of door te automatiseren. Maar hier denken we andersom: hoe kun je het design en het proces aanpassen zodat je taken krijgt op elk niveau? Dus we besteden heel veel aandacht aan het productieproces. Soms moeten we allemaal iets anders in de gemeenschap doen, en dan is er bijna niemand. Maar soms ligt er een grote order en komen alle mannen in de gemeenschap meehelpen in de werkplaats, en dan sta je daar met tachtig mensen. Iedereen moet dan een taak kunnen krijgen, dus daar stemmen we de hele organisatie op af.’
Het bedrijf evalueert elke techniek met een kritisch oog. Bij elke innovatie wordt er flink gediscussieerd: versterkt dit de gemeenschap, of ondermijnt het de gemeenschap juist? Dat is ook gebeurd toen email zijn intrede deed, in de jaren negentig. De mensen op de werkvloer begonnen afstand te voelen tot de kantoormensen, want die wisten alles veel eerder en hadden veel meer communicatie met elkaar. Uiteindelijk hebben ze met elkaar heel duidelijke kaders afgesproken om deze techniek onder de duim te houden. Een van die kaders is: om vijf uur gaat iedereen naar huis, en niemand neemt z’n laptop mee.
De nadruk op gemeenschap heeft ook invloed op hoe je de sales doet, zegt Trevor. ‘We hebben het hier niet over “deals sluiten”. We hebben klanten waar we goed voor willen zorgen. Klanten zijn blij met de relatie, de service, en de duurzaamheid. We geven een garantie van vijftien jaar.’ Dat is nog eens garantie. Dat geldt ook voor het buitenspeelgoed trouwens. ‘Ons hout is heel duurzaam. Dat komt door een speciaal proces dat wordt uitgevoerd door een Nederlands bedrijf, in Arnhem.’
Spanning
Community Playthings bestaat al heel lang. Vlak na de oorlog is het opgericht in Amerika door maatschappijkritische pacifisten die in een commune leefden. Zij hadden in die tijd goed contact met de Bruderhof, die toen ook net in Amerika was begonnen, maar hadden zelf niets met het christelijk geloof. Ze hadden wel geconcludeerd dat het samenleven zonder spirituele basis heel moeilijk was, en daarom besloten ze om verschillende religies te bestuderen. Ze kwamen niet ver, want het Nieuwe Testament blies hen omver. De gemeenschap besloot collectief om zich te gaan wijden aan het volgen van Jezus en binnen niet al te lange tijd sloot de hele groep zich vrijwillig aan bij de Bruderhof. Het bedrijf Community Playthings namen ze mee. In de loop der jaren kreeg het nog een tweede tak, Rifton Equipment, dat aangepaste materialen maakt voor mensen met een beperking. De Amerikaanse Bruderhofgemeenschappen houden zich daar nu vooral mee bezig, terwijl de Engelsen zich bezighouden met Community Playthings.
De sociale benadering van het bedrijf neemt trouwens niet weg dat ze commercieel succes hebben bereikt. Community Playthings is een miljoenenbedrijf, en hun materiaal is te vinden in de helft van de kleuterscholen in Engeland. Ze zijn marktleider, zegt Trevor. ‘Of eigenlijk hebben we de markt gecreëerd. Een klant zei een keer dat de kinderopvang in Engeland zonder ons vol zou staan met goedkope plastic zooi.’
De gemeenschap blijft de kern en het doel van het bedrijf. Het kan niet anders of dat schuurt wel eens met de commerciële buitenwereld waar ze in opereren. Vijftien jaar geleden liep het bijvoorbeeld zo storm dat ze keihard moesten werken. Bestellingen liepen een half jaar achter. Het begon een enorme druk te leggen op de gemeenschap. De gemeenschap besloot de groei toen te begrenzen en te stoppen met een aantal dingen. Dat was heel pijnlijk, maar belangrijk. Nu, in deze tijd, na corona en de Brexit, moeten ze er juist extra hard aan trekken om genoeg te verkopen.
De Bruderhof krijgt regelmatig aanbiedingen van investeerders die het bedrijf over willen nemen. ‘Echt heel vaak’, zegt Trevor. ‘Deze week nog.’ Maar dat is natuurlijk totaal niet aan de orde. ‘We zijn heel blij dat we iets zinvols kunnen maken, waar we als gemeenschap inkomsten uit halen, en dat ook nog eens inhoudelijk bij ons past. Dat zien we wel als kado van God, dat is echt een wonder.’
Vragen
We gaan naar huis met een heleboel vragen. Kun je hier iets van leren? De context, met de hele Bruderhofgemeenschap eromheen, is natuurlijk niet zomaar te kopiëren. Maar hoe kijken we zelf naar arbeid, als verplichting of als plek waar we gemeenschap met anderen beleven? Kunnen we als (geloofs)gemeenschappen ook niet wat meer experimenteren met arbeid? Hoe zouden wij werk kunnen maken waar mensen uit verschillende niveaus en leeftijden elkaar tegenkomen? Wat zou er mogelijk zijn als we onze salarissen bij elkaar leggen en gezamenlijke keuzes maken? Of wat als we alleen die ene regel zouden invoeren: nooit meer negatief praten over anderen, ook niet in ons gezin?
De volgende keer gaan we op bezoek bij een Duits echtpaar om te praten over geld, samenleven en Jezus volgen.