Karavaan der Zotten 1 (februari 2024)
De leegte van geweld
En weer krijg je de vraag in your face: Voor wie ben je? Wat vind je van het geweld, van het gruwelijke leed? Mag je zwijgen bij zulk onrecht, van zelfmoordenaars en bombardementen?
- Lees ook: De holocaust is een product van de moderniteit (Trouw)
En weer zuigt het geweld alle aandacht naar zich toe, onze ogen kunnen er bijna niet van afblijven. De tanks en de tranen verdringen elk ander nieuws uit het nieuws, de koppen en de kaartjes trekken ons continu naar de livestreams, en van links tot rechts roepen influencers ons dat we ons met alle weldenkende mensen moeten uitspreken tegen dit kwaad.
En weer geeft het geweld helderheid, maakt het in één klap duidelijk wie je vrienden zijn en wie niet, wie je serieus moet nemen en wie niet. Het geweld geeft een scheiding tussen goed en kwaad, tussen nieuws en nepnieuws, tussen de goeien en de slechten.
En weer voel ik stille aantrekkingskracht bij al die beelden, wil ik doorklikken en meer zien, gaan er verheven ideeën door me heen, omdat ik begrijp hoe het zit, althans beter dan die anderen, en omdat ik voel dat er iets gebeurt dat er eigenlijk toe doet, dat me laat opstijgen uit mijn middelmatige leventje waar het zo verwarrend vaag is wat goed is en wat slecht. En zo biedt het geweld dus iets bijzonders: zingeving, betekenis, rechtvaardige passie.
En weer is het geweld satanisch. Satanisch zoals René Girard het bedoelde, een Franse sociale wetenschapper en gelovige uit de vorige eeuw, bekend van zijn begrip van begeerte en rivaliteit, die het satanisch noemde omdat het betekenis suggereert, omdat het waarheid en klaarheid lijkt te geven, maar ten diepste zonder betekenis is, zonder zin, zonder creatieve kracht, doods, zoals het oog van Sauron in The Lord of the Rings.
Omdat het geweld dat volgens Girard altijd al doet, vanaf het begin: mensen een beschaving en een groepsgevoel geven door de ander aan te wijzen, uit te sluiten, de schuld te geven en op een altaar te leggen. Geweld is enkel vernietigend, het offert mensen op in naam van iets hogers, in naam van een groep of een ideologie of een wereldbeeld, maar het is leeg. En alle betekenis die we erop bouwen is net zo leeg, maar het is zo verleidelijk, want als ons iets kippenvel en ontzag geeft, dan is het wel beelden van geweld en van verwoesting, van macht en beven, en van de hooggestemde idealen die er vervolgens tegenin worden gepredikt, want dat alles geeft ons schijnbare orde, helderheid en een lidmaatschap van de groep van goeieriken.
Dat ontzag en die fascinatie is precies wat zo besmettelijk is, en misleidend.
Toen de mensen Jezus vroegen wat Hij vond van het gruwelverhaal van Herodes, die het bloed van een groep mensen uit Galilea op een altaar had geofferd (Lukas 13), zei Hij niet dat Hij diep geschokt was over zulk onrechtvaardig leed, en dat Hij hoopte dat de dader voor het gerecht zou komen, en ook niet dat het waarschijnlijk afvallige Samaritanen waren die het er zelf naar hadden gemaakt met hun alternatieve theorieën, maar Hij zei alleen: pas op dat je niet ten onder gaat. Pas op dat je betekenis gaat geven aan dit geweld en dat je erdoor wordt meegesleept.
En toen begon Hij ook nog over een ramp die was gebeurd met een instortende toren, een toren in Siloam die misschien wel was gebouwd door corrupte onderaannemers, en Hij legde uit dat we ons te snel laten verleiden tot betekenis of tot een oordeel over de slachtoffers die dit misschien zelf hadden verdiend. Om vervolgens onomstotelijk duidelijk te maken dat dit gebeuren geen enkele betekenis heeft.
Geweld heeft geen betekenis, het is enkel leeg.
Dat betekent niet dat verdriet geen betekenis heeft. Verdriet heeft juist heel veel betekenis, verdriet is niet leeg. En iedereen die mensen ziet lijden moet het uitschreeuwen en naast ze gaan staan. En politiek heeft ook betekenis, conflicten hebben betekenis, en in conflicten moéten we naar elkaar luisteren.
Maar geweld heeft geen creatieve kracht, geweld is enkel de enige uitgang naar beneden als we alle deuren naar boven dicht hebben gedaan. Als we zijn vergeten om te bidden en te smeken, als we er niet in zijn geslaagd om de ander te bereiken en te beluisteren.
Volgens René Girard brengt geweld dus eenheid, maar altijd een tijdelijke eenheid. Het is gebaseerd op de leugen van degene die wint. En dat is een kracht die aan het afbrokkelen is in de geschiedenis. Sinds het Evangelie wordt het namelijk doorzien, zegt Girard, het is ontmaskerd. Het kan alleen nog maar harder en groter worden om nog te proberen eenheid te creëren, maar dat lukt niet meer, want overal waar het christendom is gekomen zijn mensen getraind om zo snel mogelijk partij te kiezen voor slachtoffers.
Of erger nog, zei Girard: om zichzelf als slachtoffer te positioneren. Want slachtoffer zijn geeft pas betekenis en identiteit. Aan alle kanten, in het Midden-Oosten, maar net zo goed in onze gespannen samenleving, zie je pogingen om een orde te bouwen op het slachtofferschap. Maar als geweld zonder betekenis is, is slachtofferschap dat evenmin. Het zegt niet wie goed en fout is, het zegt niet wiens uitspraken goed of fout zijn, het is slecht een onbestuurbare dynamiek die mensen opvreet en meezuigt, zowel goede als slechte mensen en iedereen ertussenin.
En als we niet oppassen zullen we hierdoor omkomen.
De enige weg eruit is afzien van geweld en afzien van slachtofferschap. Afzien van de illusie dat wij het onrecht met kracht de wereld uit gaan helpen. Of dat nu het onrecht is van de één, of het onrecht van de ander. Het is onze roeping: kijk niet naar het geweld, heb er geen ontzag voor. Weiger de kampen en verdeeldheid, weiger om relevant te willen zijn, om mee te concurreren om aandacht, om te snappen ‘hoe het zit’ en wie gelijk heeft en niet, weiger om kippenvel te krijgen van geweld en van geweldenaars, van sterke mannen, grote menigtes, heftige idealen en valse oplossingen. Weiger! Anders zullen we er zelf door omkomen.
Gerelateerde artikelen
- Oorlog is hel (Karavaan der Zotten)
- Wij weigeren vijanden te zijn (Karavaan der Zotten)
- ‘Onze kernwapens zijn niet defensief bedoeld’ (De Groene Amsterdammer)
- Following Jesus in Wartime (English, overig)
- Als mannen huilen (Karavaan der Zotten)
Gebruikte Tags: geweld, middenoosten, vrede