De Groene Amsterdammer (6 september 2012)
Heemskerk, spiegel van Nederland
Het Noord-Hollandse dorp Heemskerk vormt een perfecte afspiegeling van de Nederlandse bevolking. Om te weten waarom kiezers bij de verkiezingen massaal het midden in de steek laten, moeten we naar Heemskerkers kijken.
- Lees ook: Populisme in de jaren dertig: Menno ter Braak (Filosofie magazine)
Beeld: Roger Cremers
JE KUNT er vergif op innemen: de partij die volgende week in Heemskerk de grootste wordt, wint de landelijke verkiezingen. De stemverdeling in dit Noord-Hollandse dorp is namelijk al jaren exact gelijk aan die in het hele land. Vooral sinds tien jaar – met verkiezingen in 2002, 2003, 2006 en 2010 – scoort het meer gemiddeld dan welke andere gemeente ook. Als je de ChristenUnie en de sgp buiten beschouwing laat – die komen als enige niet uit de verf in dit roomse nest – week de uitslag de laatste keer maar zeven zetels af van het landelijke beeld. De beste opiniepeiler zat er maar liefst zestien zetels naast.
De opkomst en neergang van de lpf, de orkaan van Wilders, de implosie van het cda – allemaal op de procent nauwkeurig weerspiegeld in de uitslagen van dit tuindersdorp onder de rook van Tata Steel. Zo bezien zou het een stuk goedkoper zijn als we alleen in Heemskerk verkiezingen zouden houden. Al zou die truc alleen werken als we erin slagen de dorpsbewoners van niets te laten weten. Anders beïnvloedt dat hun stemgedrag te veel.
Dat neemt niet weg dat we veel kunnen leren over de Nederlandse kiezers als we goed luisteren naar de zorgen en de wensen van de mensen in deze gemeente. Het dorp is een spiegel van Nederland, in de Heemskerkers zien we onszelf, of we nu links, rechts of zwevend zijn.
Je zou kunnen zeggen dat het dorp, vastgeplakt aan Beverwijk met zijn zware industrie, met één been in de Randstad staat en met één been in het provinciale platteland. Dat is in de laatste decennia zo gegroeid. ‘Rond 1950 had het dorp nog geen vijfduizend inwoners’, zegt Niek Linger, voorzitter van de Historische Kring Heemskerk. ‘Agrariërs, met sterke rooms-katholieke invloeden. Nuchtere, trouwe, hard werkende mensen met grote gezinnen die zich vooral richtten op het dorp.’ Ze brachten persoonlijk hun aardbeien en hun andere waar naar Amsterdam, over het Noordzeekanaal.
Door de uitbreiding van Hoogovens – tegenwoordig Tata Steel – in de gemeenten Velsen, Beverwijk en ook Heemskerk groeide het dorp snel. ‘Er kwamen Friezen, Groningers en Drenten werken en wonen’, vertelt Linger. ‘Vanwege de stijgende behoefte aan onderwijs en de beschikbaarheid van huizen kwamen er mensen uit de Randstad bij. Weer later, door de almaar groeiende vraag naar arbeid, Spanjaarden en Italianen. En ten slotte Turken en Marokkanen.’ Op 1 januari 2012 woonden er 39.268 mensen.
Onder de bevolking zijn alle traditionele kiezersgroepen goed vertegenwoordigd. ‘De vaste kern aan de duinrand stemt van oudsher rechts’, zegt Marjolein van Tunen, plaatsvervangend voorzitter van de gemeenteraad. ‘Door Hoogovens is de rode stroming aanwezig. En de laatste jaren is er nog een Vinexwijk bijgebouwd, Broekpolder, met weer nieuwe bewoners.’
Een allegaartje dus, vindt Rob Toman. Hij is journalist voor Nieuwsblad De Kennemer en heeft meegeschreven aan twee portretboeken over mensen uit Heemskerk en omstreken, getiteld Ze kenne me ’r van. ‘Toch zijn die oude tuinders nog steeds nadrukkelijk aanwezig. Dat zie je op de jaarlijkse kermis, die van 5 tot 7 september plaatsvindt. Man, dat is een sfeerboel, dan kom je alle duinkatten tegen, zoals we hun vrouwen noemen. Die kennen mekaar allemaal al sinds de tijd van hun betovergrootouders, inteelt is het bijna. Dan maken ze het dorp onveilig.’ Volgens geruchten is de drankomzet nergens zo hoog als op deze kermis. ‘Wil je een echte Heemskerker spreken? Dan moet je naar een van deze families. De Niestes, of beter nog: de Beentjes. Meer Heemskerks kun je niet krijgen.’
DAAR sta ik dan, klokslag drie uur. Jos Beentjes begint aan zijn koffiepauze. ‘Ik heb precies een half uur voor je’, zei hij eerder aan de telefoon, ‘want om half vier moet ik weer het land op.’
Zijn vrouw Annet heeft de koffie al klaar staan. Ze is 45 en haar man 52. Zoon Ted van zeventien is er ook, die doet een leer-werktraject bij Tata Steel. Tuinder wil hij niet worden. Jos en Annet zorgen samen voor het bedrijf. Twee hectare in Heemskerkerduin, daar kun je alleen van rondkomen als je verplaatsbare rolkassen hebt, want daarmee kun je één stuk land een paar keer per jaar gebruiken. Maar Jos moet wel werkweken van zeventig uur of meer draaien. ‘We doen tulpen in de winter, eremurussen in het voorjaar en daarna nog lelies en monnikskappen. Allemaal voor de internationale markt, het gaat naar de veiling.’
‘Politiek interesseert me niet’, zegt Jos. ‘Ik ben er helemaal op uitgekeken. Het land besturen, daar zijn ze niet mee bezig. Het wordt allemaal een beetje gebakken lucht, dat merk ik de laatste jaren steeds meer. De Tweede Kamer? Het gaat nergens meer over.’
Jos komt uit een echt cda-nest. ‘Pa, wat moet ik stemmen? cda, jongen. Je wist het niet. Nu merk je wel dat men niet meer denkt wat je ouders vinden. Ik ga ook niet meer naar de kerk. De vorige keer ben ik voor Geert gegaan. Vooral uit protest hoor. Maar hij doet dingen, dat noem ik geen regeren meer. Dan zit hij daar Rutte weer af te zeiken en denk ik bij m’n eigen: wat heb je nou de laatste jaren zelf gepresteerd? Neem de aow-leeftijd, hij draait om als een blad aan de boom. Rutte vind ik een trekpop. Hij heeft mooie praatjes, maar hij zet overal z’n handtekening onder. Komt met miljarden over de brug voor Griekenland en dan blijkt dat hele bedrag ook nog eens niet te kloppen. Het is allemaal zo krom als een hoepel.’
‘We zijn wel voor Europa’, zegt Annet. ‘Het is beter als Griekenland failliet gaat, maar niet als de euro eruit gaat. Onze bloemen gaan allemaal naar het buitenland. Duitsland, Frankrijk, Rusland, Engeland. Oost-Europa is in opmars.’ Jos neemt nog een kop koffie en lijkt de tijd te vergeten. ‘Als het slecht gaat merken wij dat meteen. De lelies waren een drama dit jaar. Maar er komt altijd weer een tijd dat het beter gaat. Op 1 september gaan alle Russische kinderen weer naar school, en dan geven ze de juffrouw een bloem. Chrysanten waren vorige week vijftien cent per steel. Nu waren ze 1,15, zo veel kan dat verschillen. Maar ook bij lelies en rozen merk je dat effect.’
‘Wij willen een partij die goed voor de tuinders is. Die minder regels wil, vooral die milieuregels. We moeten bijvoorbeeld onze porriehoop afdekken, de compost. Maar dat wordt een walhalla voor ongedierte. Mijn man zegt: dan ga ik spuiten. Maar dan krijgen de haviken vergiftigde ratten binnen. Is het dan zijn schuld?’
‘Ik kreeg meteen de politie op m’n dak. Ik heb het hele verhaal zitten vertellen op het bureau. Die hele milieuwetgeving is gebakken lucht. Het klopt voor geen kwartje. Op elke vier bedrijven zit een ambtenaar die in een dikke auto rijdt. Het is gewoon werkverschaffing. En die benzineprijzen, dat slaat nergens op. Overal verzinnen ze wel iets om geld mee te verdienen. Het komt bij mensen vandaan die het lef hebben om hard te werken.’
Voor tv-debatten hebben ze geen tijd, zegt Jos, hij kijkt daarom altijd even naar de lijstjes met programmapunten in de krant. Maar hij heeft al wel een idee. ‘Laatst hoorde ik iemand praten over de SP. En toen dacht ik: ja. Wie weet. Misschien dat ik die kant ook wel op ga. Dat lijkt me wel wat. Dat is toch van Emile Roemer? En ze zijn pertinent tegen de verhoging van de aow-leeftijd.’
‘Ja, daar hoor je wel eens wat van, de laatste tijd’, zegt Annet. ‘Daar ga ik me ook maar eens in verdiepen. Ik stem eigenlijk altijd cda of vvd. Maar ik volg het niet zo, hoor. Misschien wordt het wel weer vvd.’
De Beentjes zijn zwevende kiezers geworden. Hun vaste loyaliteit voor een bepaalde gevestigde partij is volledig verdampt. En die komt nooit meer terug. Ze springen van pvv of vvd gerust over op SP, zonder blikken of blozen, op basis van horen zeggen. Den Haag is ver, heel ver. Toch kom je in Heemskerk weinig echte bitterheid of wantrouwen tegen ten opzichte van politiek in het algemeen, vindt journalist Rob Toman: ‘Er zit nog een zekere degelijkheid in. Dat komt door de christelijke achtergrond. Zelfs als ze vvd of pvda stemmen, zijn ze nog wat conservatief. Je ziet het ook aan hun financiële gedrag: eerst sparen, dan uitgeven.’
Op hun dorp zijn de Heemskerkers hartstikke trots. Terecht, vindt Toman: ‘Zeg nu zelf, waar vind je zulk helder en heerlijk water als hier in de duinen? Ik was gisteren nog op het strand. Daar heb je dat prachtige verschijnsel van fosfor in de Noordzee. Daar kun je naar kijken. Je kunt er ook in staan en de liefde bedrijven. Dat is fantastisch. En dan loop je terug naar de strandtent en drink je een glaasje water uit de duinen. Dan weet je dat je dat het paradijs niet tussen de Eufraat en de Tigris ligt, maar hier.’
Mij valt niets in het bijzonder op, als ik door het dorp rijd. Gemiddelde rijtjeshuizen, gemiddelde straten, rustig en netjes en met brede stroken voor de fiets. De Raadhuisstraat, de Kerkstraat, de Kerkweg. Die komt uit bij de Dorpskerk, in het midden van het dorp, met gotische toren die tot in de duinen te zien is. Aan de voet ervan een plein, genoemd naar een burgemeester. Er zit een zonnestudio, een stomerij, een juwelier. Een Rabobank, een Hema, een Etos, alles wat een dorp zich kan wensen. Heemskerk heeft dezelfde winkels als overal. Niet weinig: 184 in totaal. Dat heb ik niet geteld, maar gelezen in een beleidsplan van de gemeente. Als het aan de lokale vvd ligt, worden dat er meer. Er moeten nog wat bekende ketens bij, zodat winkelen in Heemskerk nog meer ‘fun’ kan worden.
Kleine zorgen in een klein dorp. Het gaat politiek gezien z’n gangetje hier. Er speelt een grondkwestie met een wethouder. Ook dat is overal hetzelfde. ‘Coalities komen vlot tot stand’, zegt Niek Linger. ‘cda met vvd en GroenLinks, geen probleem. Je zou het ook gezapig kunnen noemen.’
NIEMAND kent de roddels, de zorgen en de verlangens van de dorpelingen beter dan de man waar iedereen koffie mee drinkt: de kapper. Daarom stap ik binnen bij kapsalon Aad van Tunen, op goed geluk. Geloof het of niet, maar van de 39.000 Heemskerkers stuit ik precies op de leider van ontevreden rechts. ‘Een artikel over politiek?’ Van Tunen schraapt zijn keel en recht zijn rug. ‘Dan ben je aan het goede adres hier.’ Hij bouwt de spanning op met een stilte en kijkt strak langs me heen om niet al te gretig over te komen. ‘Ik ben de leider van Liberaal Heemskerk. We hebben bij de lokale verkiezingen drie zetels behaald.’ De achterban heeft hij persoonlijk opgebouwd vanuit zijn winkel, waar hij al 42 jaar knipt. Hij kent het dorpsklimaat als geen ander.
‘Het belangrijkste thema voor de Kamerverkiezingen? Dat is voor veel mensen natuurlijk de eigen portemonnee. Je moet de mensen tevreden houden. Dat gebeurt nu niet. Tien jaar geleden waren de mensen veel tevredener. Al die bezuinigingen waar ze mee komen. Wij moeten betalen voor de problemen van Zuid-Europese landen. Laat ze het zelf oplossen. Vorige week was hier iemand van de voedselbank. Als je hoort hoeveel mensen dat nodig hebben… dat is toch erg, dat dat moet in Nederland? Ikzelf heb in één jaar tijd dertien boetes gekregen omdat je overal maar negentig mag rijden in plaats van honderd, vanwege werkzaamheden die niet worden uitgevoerd. Zo proberen ze geld binnen te halen van de mensen.’
Van Tunen stemt daarom op de pvv. ‘Ik vind het heel goed dat Wilders zo’n tegengeluid geeft. Ik moet nog wel zien hoe het allemaal gaat lopen. Het kan ook vvd worden, maar die hebben natuurlijk wel ingestemd met bezuinigingen. Waarom Wilders De Mos eruit heeft gezet, begrijp ik niet. Dat vond ik wel een hele goeie. Maar ik vertrouw er ook wel op dat hij z’n redenen heeft. Ik moet in mijn eigen fractie ook streng zijn. Tegen mijn fractievoorzitter heb ik ook gezegd: als je niet voor voorkeurstemmen zorgt, kun je gaan wieberen.’
De kapper-politicus heeft een kettinkje om zijn nek hangen, met een schaartje eraan. Hij staat achter de balie vooraan in de winkel, terwijl zijn personeel knipt, zodat hij nauwlettend in de gaten kan houden wie er langsloopt. Van Tunen is de man van het volk. Hij is trots, want deze week is een bekend pvda-raadslid naar zijn fractie overgestapt, met zetel en al. Hij kijkt me nog steeds niet aan.
‘Ik heb geen problemen met immigranten. In mijn fractie zit iemand uit Spanje, iemand uit Mexico. Maar ik vind wel dat mensen moeten werken. Onder leiding van links is daar veel te weinig op gelet. Ik ben voetbalscheidsrechter in de eerste klasse. Als ik in Amsterdam fluit… die Marokkaanse jongens zijn echt losgeslagen. Eén keer hebben ze me in elkaar geslagen na de wedstrijd. Er was toevallig een beoordelingscommissie aanwezig. Ik kreeg een tien voor de arbitrage.’
De deur gaat open. Een jonge vent komt binnen, twee meter lang, met zwartgerande bril. ‘Kijk, dat is nou het voorbeeld van een goeie allochtoon’, zegt Van Tunen, en hij geeft de jongeman een hand. ‘Dit is Ali, uit Turkije. Je vader kwam hier elke dag, hè. Jammer dat hij er niet meer is.’ Ali komt alleen even langs voor een praatje. Vorige keer stemde hij pvda, maar of hij deze keer gaat stemmen, weet hij nog niet. Hij heeft er geen verstand van, zegt hij. Kies je voor standpunten of voor de poppetjes? ‘Voor de poppetjes’, zegt Ali. ‘Als ik ga stemmen.’
‘Weet je’, zegt Van Tunen, ‘nationale integriteit, dat vind ik belangrijk. Laten we dus ook onze nationale identiteit maar behouden. Waarom zou je alles willen veranderen? Zoals het vroeger was, was het goed.’
WE KLAGEN wel eens over de strapatsen van Wilders, maar burgerrevoltes waren vroeger nog een stuk ruiger. Dat weten de Heemskerkers nog van vijf eeuwen geleden, toen stadhouder Jan van Egmont het in zijn botte hoofd haalde de belasting te verhogen, nota bene in een tijd van economische krimp. Uit woede sloeg het boerenvolk in 1492 de rentmeester van Haarlem aan gort en moest uiteindelijk het Oostenrijkse leger eraan te pas komen om de opstandelingen in de pan te hakken, midden op het kerkhof van Heemskerk.
Tijden zijn veranderd. Boze Heemskerkers slaan geen rentmeesters meer dood, maar stemmen op Van Tunen. Die komt in opstand om dezelfde reden als waarom Beentjes misschien SP gaat stemmen: waarom wordt alles zo duur, waarom maken jullie ons het leven zo moeilijk, laat me met rust. Zoals het vroeger was, was het goed. Maar de wereld is niet meer zoals vroeger en ook Heemskerk, net als de rest van het land, is volledig aangesloten op de wereldmarkt. Niet alleen Tata, maar ook de agrarische sector moet het hebben van de export. Als die instort, heeft Heemskerk een probleem.
Echte klappen zijn nog niet gevallen, zegt Marjolein van Tunen. Wel komt er bij de gemeente al minder geld binnen, er moet flink worden bezuinigd. En de woningmarkt ligt natuurlijk op z’n gat, zegt makelaar Richard van de Ploeg: ‘We verkopen ongeveer tien procent minder dan een jaar geleden. We doen het niet slecht, vergeleken bij andere gebieden, maar sommige huizen staan al drie jaar leeg, nou, dat zijn we niet gewend, hoor. Mensen beginnen zich wel zorgen te maken.’
Een serieuze probleemwijk, met veel langdurig werklozen, heeft Heemskerk niet. Een opvallend integratieprobleem evenmin. Daarvoor is het percentage niet-westerse allochtonen, 8,5, misschien ook net te laag. De naoorlogse flats met sociale huur en schotelantennes liggen er opvallend netjes bij, de parken zijn aangeharkt en de speeltuintjes schoon. Er staan maar twee hangjongeren op het Bachplein. Ze gaan naar binnen bij Istanbul Eethuis voor een Turkse pizza.
Binnen staat Musa Yesil (35) op zijn bestelling te wachten. Hij is Turk en gaat niet stemmen. ‘Ik denk aan mezelf, ik wil hier een toekomst bouwen.’ Hij woont hier al zeven jaar, maar zijn vrouw is sinds twee weken hier. Ze zijn duidelijk verliefd. Ze wil me geen hand geven, maar haar man in het openbaar knuffelen mag wel. ‘Ik ben niet geïnteresseerd in de politiek’, zegt Yesil. ‘Niemand heeft me hier geholpen. Ik had schulden, maar mijn inkomen was te hoog voor schuldsanering. De sociale dienst zei: we kunnen je helpen als je stopt met werken. Dat wilde ik niet. Ik heb alles zelf opgebouwd. En nu wil ik met niemand meer iets te maken hebben.’ Hij was in Turkije dierenarts, hier zit hij in de steigerbouw.
WAAR IK NOG naar op zoek ben, behalve naar de niet-stemmer, de zwever en de boze rechtse kiezer, is de kiezer van het type ontevreden links. En zo beland ik uiteindelijk met een glas limonade in de huiskamer van Ton Bleyendaal (44) en zijn vriendin Monique Verheggen (39), in een rustig straatje met rijtjeshuizen. Elf jaar wonen ze nu in Heemskerk. Monique brengt post rond, bij Sandd. Ton is administratief dienstverlener. Hij heeft vroeger op de Zuidas gewerkt in de fiscale dienstverlening en heeft daar gezien hoe de wereld echt werkt. ‘Werknemers komen er fris en fruitig in, maar worden vervolgens in de citruspers gestopt en weer uitgeknepen. Het sap wordt door de managers opgedronken.’
Monique en Ton stemden vroeger allebei vvd, maar ze kwamen erachter dat ze iets anders wilden. Ton had een rotervaring bij de lokale vvd, zegt hij, en een rotervaring wat betreft zijn gezondheid. ‘Soms moet je door de bagger om er weer rein uit te komen’, zegt hij. Begin dit jaar namen ze een bewuste stap: lid worden van de SP. ‘Mensen die zorg nodig hebben, worden uitgekleed’, zegt Monique. ‘Geld gaat vooral naar de managers. De SP wil daar iets aan doen, het is de meest sociale partij. En daar wil ik me voor inzetten.’
GroenLinks is het niet, vindt Ton: ‘Die gaan langzaam naar het midden, naar de vvd toe. Meer Europa, meer marktwerking, coûte que coûte vasthouden aan die drie procent. Maar iemand die in vijftien jaar obesitas heeft gekregen, laat je ook niet in één jaar vijftien kilo afvallen. Dat gaat het niet worden, je ziet het in Griekenland en Spanje: één grote puinhoop. Ik ben voor een coöperatief ingestelde samenleving, die ten dienste staat van de normale burger. Geen enkele partij gaat zo ver, dus bij gebrek aan beter ga ik voor de SP.’
‘De regering verspilt alleen maar geld’, zegt Monique. ‘Ze geven miljoenen uit om de Olympische Spelen hierheen te halen. Of om jsf’s te kopen. Terwijl hier mensen zijn die van de voedselbank moeten leven!’ Monique gaat nog flink flyeren, de komende dagen. ‘Het is heel gezapig hier. Heemskerkers komen nog niet eens in actie als er een buurthuis wordt gesloopt. Wij gaan proberen daar iets aan te doen.’
Activistisch of gezapig, vast staat dat kiezers de extremen zullen opzoeken, volgens politicologen. Toch is extreem niet het goede woord voor de Heemskerkers die aan het woord zijn geweest. Het Nederland dat zij laten zien is vooral behoudend, of het nu over links is of over rechts. Ze vertrouwen het niet. Waarom moet alles anders, sneller, groter?
Navelstarend Nederland, noemen intellectuele commentatoren ze wel eens. Harde werkers, zeggen ze zelf, die moeite hebben het hoofd boven water te houden. Hun stem gaat niet naar de gevestigde partijen, hun stem gaat al helemaal niet naar liberaal links. Hun stem gaat naar wie veiligheid en zekerheid belooft, of gaat in de prullenbak als ze massaal besluiten thuis te blijven.
Harde werkers
Het gemiddelde besteedbare inkomen per huishouden in Heemskerk bedroeg in 2008 35.600 euro. Dat is nagenoeg gelijk aan het landelijk gemiddelde. Ruim acht procent van de huishoudens verdient minder dan 120 procent van het sociaal minimum. Van de bevolking zit 2,6 procent in de bijstand en 1,7 procent in de WW, minder dan gemiddeld. 7,4 procent is arbeidsongeschikt, iets meer dan gemiddeld – een dorp van harde werkers. Volgens de kerncijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek is de gemiddelde afstand tot een cafetaria zevenhonderd meter, iets minder dan het Nederlands gemiddelde, maar waarom dat een kerncijfer is, staat er niet bij.
Gerelateerde artikelen
- De wereld wordt niet vanzelf liberaal (VPRO Gids)
- De nieuwe geest van het kapitalisme (De Groene Amsterdammer)
- Sterke buitenkant, zwakke binnenkant (Kijk)
- Politicians Hijack Macedonia (Inter Press Service English, English)
- Politici kapen Macedonië (Inter Press Service)
Gebruikte Tags: populisme