VPRO Gids 27 (4 juli 2013)
De toekomst van China
China wereldleider? Dat kan, zegt Chinawatcher Jan van der Putten. Maar totale instorting is ook mogelijk, want het land kampt met diepe problemen. Hij presenteert drie scenario's voor de toekomst van China.
- Lees ook: Murwgebeukt door de machine (De Groene Amsterdammer)
Er doet een mop de ronde onder Chinese bloggers. Waarom zijn de Amerikaanse schoolbussen zo veilig? Omdat in een daarvan misschien de toekomstige president zit. Maar waarom zijn de Chinese dan zo krakkemikkig? Omdat de kans nul is dat je daarin de toekomstige leider aantreft, want die wordt door de chauffeur van pa naar zijn privéschool gereden.
Hier stuiten we meteen op de allerbelangrijkste uitdaging waar de Chinese leiders voor staan, schrijft Jan van der Putten in zijn nieuwe boek China, wereldleider? Ja, China kan een formidabele wereldmacht worden, mits het grondig weet te hervormen, maar dat kan niet zonder iets te doen aan de diepe corruptie, de leugens, de maîtresses en het patronagesysteem dat “het grootste is dat de mensheid ooit gekend heeft”. Van der Putten was jarenlang correspondent in China, maar neemt geen blad voor de mond. We spreken hem over de toekomstkansen van het land. In het warme gezelschap van een bord bami met Fu Yong Hai, bij de Chinees op de hoek.
Wordt dit de eeuw van China? Dat zeggen de meeste deskundigen.
“De kenners doen alsof ze het weten. Maar dat kan niet. De problemen zijn gigantisch, en het land is zo groot dat je nooit kunt generaliseren. Er zijn drie miljoen Chinezen die hun eigen pis drinken. Is dat veel? Procentueel gezien is dat misschien minder dan in Nederland. Ik bedoel te zeggen dat er tegelijkertijd tegengestelde ontwikkelingen zijn. Daarom geef ik in mijn boek liever scenario's. Drie scenario’s die alle drie met plausibele argumenten te verdedigen zijn. Daar hebben we meer aan.”
U schrijft dat de grootste obstakels voor Chinese wereldmacht in het binnenland liggen. Welke zijn dat?
“Er zijn structurele economische problemen. Door de enorme speculatie is de huizenmarkt een bubble geworden die elk moment kan barsten. De kloof tussen arm en rijk is op die in Zuid-Afrika na de grootste ter wereld. Het milieu is zo verziekt, dat is met geen pen te beschrijven. Ze kunnen wel een man op de maan zetten, maar babymelk zonder melamine, dat lukt niet. Iedere week is er een nieuw schandaal.”
Pikt de bevolking het nog?
“Nee, er is een enorme vertrouwenscrisis. Mensen zijn de leugens, de valse voorlichting en de censuur zat. Ze vertrouwen de eigen overheid niet meer. De partij is een patronagesysteem van 83 miljoen leden die elkaar gebruiken om hogerop te komen. Er kan niets gebeuren als er niet een rechtsstaat komt, maar daarvoor zullen de machthebbers hun macht moeten begrenzen. Of ze dat kunnen, weet niemand.”
Gaan de nieuwe leiders, die deze winter zijn aangesteld, nog verandering brengen?
“Er is een grondwet die de basis kan zijn voor vernieuwing. De nieuwe leider Xi Jinping heeft er in het begin over gesproken, maar dat mag hij niet meer. Misschien speelt er achter de schermen een machtsstrijd. Hij wordt in het 25-koppige Politbureau overstemd door de volgelingen van Hu Jintao, de vorige partijleider-president, en zelfs de oude Jiang Zemin speelt nog een rol achter de schermen. Allemaal clans die hun macht niet willen afstaan.”
Toch gelooft u dat er een kans is dat de partij verandert.
“Ze geven openlijk toe dat ze wel moeten veranderen, om een revolutie te voorkomen. Tot nog toe zijn de meeste opstanden niet tegen het systeem, maar tegen het machtsmisbruik. Hiërarchie zit diep verankerd in de Chinese cultuur. Onvrijheid wordt geaccepteerd, maar dan moet de overheid wel de corruptie en de interne problemen overwinnen. Als dat lukt... dan wacht China ook economisch en militair een sterke toekomst.”
En als dat niet lukt?
“Het is mogelijk dat de problemen niet echt worden opgelost, maar nog wel beheersbaar blijven. In dat scenario zal China buiten de eigen regio bescheiden blijven en het zal vooral regionaal een grootmacht zijn.”
Maar het is ook mogelijk dat de reus omvalt?
“Jazeker. Als de leiders onmachtig of onwillig blijken om grote hervormingen door te voeren. Om echt om te schakelen naar een duurzame en innovatieve economie. Dan dreigt een totale ineenstorting. Ook voor dit scenario zie ik aanwijzingen. De leiders zitten vast aan het systeem. Xi's eigen familie heeft 400 miljoen dollar vermogen. Eén groot probleem is nog beheersbaar. Maar wat als de huizenbubble barst? Of als er een besmettelijke ziekte komt die voorkomen had kunnen worden door openheid van de regering? Dan breekt er een volkswoede los en wat er dan gebeurt, is niet te voorspellen.”
Hoe is de stemming in Hongkong?
“Daar zijn ze héél kritisch. Maar ook op het Chinese vasteland zelf hoor je nu al dat Xi de corruptie niet echt grondig gaat aanpakken. Gisteren was er weer een geval van corruptie op hoog niveau. Een vicepremier van een provincie is ontmaskerd. Geld gestolen, zoals gebruikelijk.”
Na het lezen van het boek bekruipt toch het gevoel dat het er niet echt rooskleurig uitziet. Op welk scenario zou u zelf uw geld zetten?
“Het is echt niet te voorspellen. De economische bloei van de laatste decennia zag ook niemand aankomen. De doemdenkers hebben tot nog toe geen gelijk gekregen. Maar als ik heel eerlijk ben... dan geef ik het middelste scenario de meeste kans. De problemen gaan door, maar worden beheersbaar door bepaalde aanpassingen.”
Nog iets anders: u heeft eerder geschreven over de Chinese keuken. Wat vond u van het eten hier?
“Lekker. Niks mis mee. Maar Chinees is het niet. Daar eten ze de bami niet zo, en Fu Yong Hai eten Chinezen ook niet. Maar dat is helemaal niet erg.”
Jan van der Putten, China, wereldleider? Drie toekomstscenario's. Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 256 pagina's.
Gerelateerde artikelen
- Circulaire zonnepanelen uit Nederland (De Groene Amsterdammer)
- We willen wel verduurzamen, maar kán het ook? (De Groene Amsterdammer)
- Dodendans (VPRO Gids)
- Elementen voor de toekomst: zeldzame aardes (De Groene Amsterdammer)
- Elementen voor de toekomst: kobalt (De Groene Amsterdammer)
Gebruikte Tags: boeken, china, controlestaat