Inter Press Service (12 juni 2015)
"Zolang soennieten zich niet veilig voelen, komt er geen vrede in Irak"
Stel dat IS wordt verdreven uit Mosul, kunnen de Irakese vluchtelingen dan terugkeren? Volgens vredesorganisatie Pax zal er een serieus vredesplan moeten komen dat de diepe etnische verdeeldheid aanpakt. "Veel groepen willen eigen milities, of zelfs een eigen staatje", zegt Sam van Vliet, onderzoeker bij Pax.
- Lees ook: Praten met het Kwaad (Trouw)
Is er nog plek voor minderheden in Irak? Miljoenen christenen, yezidi's en anderen sloegen vorig jaar op de vlucht toen IS de multiculturele regio rond Mosul onder de voet liep. Veel van hen vonden een onderkomen in de Koerdische autonome regio, ten oosten van Mosul. Is er een kans dat ze ooit nog kunnen terugkeren en in vrede kunnen leven? Of is de etnische zuivering van het gebied definitief?
Die vraag stelt Sam van Vliet zich, onderzoeker bij vredesorganisatie Pax. Hij is net terug van een van zijn vele bezoeken aan het land. Vandaag verschijnt zijn rapport, over de mogelijkheden van terugkeer voor minderheden in de eens zo multiculturele vlakte van Nineve, inclusief de stad Mosul.
Wat was er zo bijzonder aan dit gebied?
Het gebied, het protectoraat Nineve, lag op de grens van het door Bagdad bestuurde deel van Irak en de Koerdische autonome regio. Er woonden dus Koerden en Arabieren, maar nog veel meer groepen: christenen, yezidi's, Shabak, Turkmenen, Kaka'i's, enzovoorts. Het was de meest diverse regio van het land, tot IS het veroverde en de minderheden op de vlucht sloegen.
Leefden mensen in vrede met elkaar?
Dat is een moeilijke vraag. Als je de mensen er zelf om vraagt, zeggen ze van wel. 'We hebben geen etnisch probleem', zegt iedereen. Het enige probleem is IS en dat zijn allemaal Afghanen en Tsjetsjenen, zeggen ze. Maar als je doorvraagt, blijkt dat het ingewikkelder is. Ze zijn eigenlijk al heel lang gemangeld tussen Koerden en (soennitische) Arabieren. Groepen zijn al heel lang tegen elkaar opgezet.
Wie deed dat dan?
De oorsprong ligt in de sektarische politiek van Saddam Hoessein. Hij bracht Arabische stammen naar het noorden, om het demografische evenwicht te veranderen en de regio te arabiseren. Maar als reactie daarop is de Koerdische Regionale Regering hetzelfde gaan doen. Ze bouwen nederzettingen om de regio Koerdischer te maken. Maar ook bijvoorbeeld christenelijke groepen uit Bagdad hebben zich hier gevestigd, nadat ze moesten vluchten voor het geweld in het zuiden. Sommigen hebben hun eigen taal, zoals het Aramees, en noemen zich niet Arabisch maar Assyrisch. Kortom, er is eigenlijk al heel lang spanning tussen de etnische en religieuze groepen. Minderheden zijn altijd kwetsbaar, die moeten dus samenwerken met degene die de macht heeft, en dat zijn de laatste jaren de Koerden geweest. Maar niet iedereen wil dat, sommige groepen willen juist samenwerken met de Iraakse regering, die sjiitisch is. Zo is er dus zelfs binnen de gemeenschappen grote verdeeldheid ontstaan.
En toen kwam IS, een storm van geweld, inclusief verkrachtingen en kruisigingen.
IS heeft alles kapotgemaakt. Yezidivrouwen zijn ontvoerd en verkocht. Bijna iedereen die tot een minderheid behoort, is weg. Het heeft geleid tot een enorme woede naar de regering toe, naar de Koerden, maar ook naar de eigen leiders, die niet in staat waren om veiligheid te bieden en goed bestuur. Jongeren zijn boos. Een deel van hen gelooft niet meer dat er plaats voor hen is in Irak, een ander deel, zoals de patriarch van Bagdad, roept juist op om te blijven. Veel groepen willen eigen milities, of willen zelfs een eigen staatje.
En de soennieten?
Die hebben eigenlijk alleen IS om zich mee te beschermen. Veel soennieten die ik spreek doen alsof het een buitenlandse macht is, uit schaamte misschien, maar de lokale steun is cruciaal. Vroeger, onder de Baathpartij van Saddam, hadden de soennieten de macht. Maar de sjiieten die na de Amerikaanse invasie in 2003 aan de macht kwamen, hebben de soennieten volledig buitengesloten. Met de campagne voor debaathisering verloren heel veel hoogopgeleiden hun baan. Dokters, leraren, iedereen die werk wilde hebben, moest vroeger lid zijn van de Baathpartij, en werd daar vervolgens voor gestraft. Dit heeft geleid tot een diepe frustratie. Daar doorheen speelt nog een stammenstrijd. Niet alle stammen staan hetzelfde ten opzichte van IS. Eén familie had de macht in Mosul en leidde een corrupt bestuur. De strijd en chaos hier omheen was een belangrijke oorzaak voor de val van Mosul.
Waarom komt die frustratie er dan op zo'n wrede manier uit, met onthoofdingen en verkrachtingen?
Sommigen analisten zeggen dat dat komt doordat minderheidsgroepen worden gezien als verraders. Ze kiezen altijd de kant van de macht, uit zelfbescherming. Dat was eerst de Baathpartij, maar na de val van Saddam stapten ze snel over naar de Amerikanen, en de Koerden. Daardoor werden ze gewantrouwd. Wat IS met hen doet, verschilt per minderheidsgroep. Yezidi's worden keihard aangepakt. Daar speelt ook ideologie mee. Yezidi's hebben een heel oud geloof, en veel moslims denken dat ze de duivel aanbidden. Yezidi's zijn massaal omgebracht, vrouwen zijn verkocht. De meeste christenen daarentegen kregen de kans om te vluchten.
Volgens sommige mensen moeten we wapens sturen om de etnische zuivering te stoppen.
Dat is een gevaarlijk plan. Christelijke groepen in het Westen roepen nu bijvoorbeeld op om christelijke milities te bewapenen. Maar dat versterkt alleen maar de samenzweringstheorieën van moslims die geloven dat het Westen de islam wil bestrijden. Etnische milities zijn hét recept voor een totale sektarische oorlog. In Irak zie je nu al een etnische opdeling. Er zijn vluchtelingenkampen waar alleen christenen ondergebracht zijn, dan zijn er vluchtelingenkampen voor alleen soennitische vluchtelingen en weer aparte vluchtelingenkampen voor alleen yezidi’s. Je ziet dat christelijke vluchtelingenkampen het best georganiseerd zijn. Kerken organiseren onderwijs en helpen christelijke vluchtelingen om naar andere landen te vertrekken. Andere etnische groepen hebben helemaal niets. Overigens, in het gebied dat IS in handen heeft, loopt iedereen gevaar. Christenen natuurlijk, maar ook sjiieten. Die worden gezien als afvalligen en worden allemaal gedood. Dat geldt ook voor alle soennieten die hebben samengewerkt met de regering.
Wat moet er gebeuren nu IS weer wordt verdreven uit de vlakte van Nineve? Kunnen de minderheden weer terug?
Er moet een breed plan komen om groepen weer te laten geloven in samenwerking. Veel mensen die zich eerst Irakees noemden, noemen zich nu Assyrisch, of Armeens, of yezidi. Zo blijkt maar weer dat politiek op basis van etniciteit een selffulfilling prophecy is. Soennieten zijn heel bang voor wraakacties. Ook de soennieten onder de vluchtelingen zijn erg bang om gezien te worden als aanhangers van IS. Een cruciaal onderdeel van een vredesplan moet dus de integratie van ex-baathisten zijn, mits geen crimineel of schender van mensenrechten, en een effectief rechtssysteem dat de noodzaak voor eigen wraakacties wegneemt. Zolang soennieten zich niet veilig voelen in Irak, kan er nooit vrede komen.
Het rapport is hier te downloaden: http://www.paxvoorvrede.nl/media/files/pax-iraq-report--after-isis.pdf
Gerelateerde artikelen
- Oorlog is hel (Karavaan der Zotten)
- Wij weigeren vijanden te zijn (Karavaan der Zotten)
- De leegte van geweld (Karavaan der Zotten)
- Nederland volledig vegan: het kán (De Groene Amsterdammer)
- Docu: Vlucht uit Noord-Korea (VPRO Gids)
Gebruikte Tags: geweld, middenoosten, recht, vrede