Trouw (6 mei 2017)
Kleine stripheld gunt ons unieke blik op Arabische wereld
'Vrede zij jullie, hoeders van het vaderland! Verdedig onze geest met hand en tand!' De kleine Riad Sattouf zingt het volksluid uit volle borst, samen met zijn Syrische klasgenootjes. Zo hard mogelijk, om te laten zien dat hij heus geen Jood is. Riad is namelijk niet alleen blond, maar ook onbesneden, hebben ze ontdekt. Hij heeft vast een 'Joodse piemel', wordt zelfs gefluisterd. In werkelijkheid is hij gewoon half-Frans en heeft zijn Syrische vader niets met de islam.
Er verschijnen veel boeken over het Midden-Oosten, maar de graphic novels van Riad Sattouf zijn wel heel indrukwekkend.
46 x bekeken- Lees ook: De grond van ons bestaan verdwijnt (Filosofie magazine)
Vorige week verscheen deel 3 alweer, in het Nederlands. Ze tonen een blik op de Arabische wereld, door de ogen van een kind. Door de vrolijke stripsfeer met grapjes en details komt de tragiek ook extra goed binnen.
Sattouf (1978) is een Frans-Arabische striptekenaar en filmmaker. Hij werkte jarenlang voor het Franse satirische weekblad Charlie Hebdo, en publiceerde verschillende albums, vaak autobiografisch. Maar zijn roem kwam pas toen hij zijn kindertijd ging tekenen, in 'Arabier van de toekomst'.
© RV
Achterlijkheid
De eerste twee delen sloegen in Frankrijk in als een bom, drie en twee jaar geleden. Daarin laat hij zien hoe hij als kind opgroeit tussen twee culturen. Die van zijn moeder, die verlangt naar volle supermarkten, en die van zijn vader, die vooral een echte man wil worden. Zoals Khadafi, of Assad. Dat zijn pas mannen, vertelt hij Riad, zo moet je ook worden.
Riads vader staat centraal in zijn leven. Het is een ambitieuze, gefrustreerde man die zich continu miskend voelt. Hij is vastbesloten de Arabische cultuur te redden van de schande van de nederlaag tegen Israël, in 1967, en te redden van de achterlijkheid. Hij wil "alles bij de Arabieren veranderen", zegt hij, hij gaat ze "dwingen om tot de moderne wereld toe te treden". Om dit te bereiken, verhuizen ze naar een land waar ze respect hebben voor zijn talenten, het land van de toekomst: Libië!
Maar de kleine Riad ziet alles. Dat de daken lekken, de bouwplaatsen verlaten blijven en de mensen arm zijn. Hij oordeelt niet, hij kijkt alleen maar, zoals alleen een kind een land kan bekijken. En hij ruikt vooral. Hij ruikt de lucht, de mensen, het eten.
Als Libië toch geen respect blijkt te hebben voor ambitieuze mannen, besluit vader zijn heil in Syrië te zoeken. Daar liggen grote kansen, belooft hij. Zijn familie is rijk en hij krijgt een baan op een prestigieuze universiteit. Hij is niet meer dan assistent, helaas, maar op een dag zal hij het maken, wacht maar!
Beloftes
De kleuren van de strip veranderen mee met het land. Frankrijk is voor Riad blauw, Libië geel en Syrië is roze. Dat betekent niet dat het er makkelijk is, integendeel. Het gezin woont in een kaal huis, in een klein dorp, waar de elektriciteit hapert en de mannen en vrouwen niet met elkaar omgaan. Riads moeder kwijnt weg.
Zijn vader overstemt zijn miskenning met grootse plannen. "Dit is maar voor een paar maanden. Straks hebben we een enorme tuin, vol fruitbomen, en een prachtige oprijlaan voor het huis. Iedereen zal jaloers zijn, en ik zal in het allernieuwste model Mercedes arriveren. En dan heel langzaam over de oprijlaan rijden en genieten." Zijn leven bestaat uit beloftes.
Alles bestaat gelijkwaardig naast elkaar in het leven van een zesjarige. Familietragedies zijn net zo belangrijk als het vangen van kikkers, het ontwijken van kleffe zoenen of het leren van scheldwoorden. Het moeilijkste in zijn leven is school, waar kinderen worden geslagen als ze het verkeerde antwoord geven. De agressie spat van de pagina's af. Maar tussendoor heeft Riad hilarische gesprekken met zijn vriendjes. Ze spelen hun filmhelden na, ze struinen het dorp door en ze hebben gesprekken over God, waar Riad maar weinig van snapt.
Nu deel 3 uit is, kunnen we eindelijk zien hoe het verder gaat. Zijn leven speelt zich nog steeds af in Syrië, afgewisseld met vakanties bij zijn grootouders in Bretagne. Hij krijgt broertjes, waar hij niks mee heeft. En hij krijgt steeds meer mee van het gekonkel en de corruptie waar zijn vader in verstrikt raakt, als hij examens positief beoordeelt in ruil voor tegenprestaties. Zijn vader is geobsedeerd door geld en macht. Maar het lukt hem niet om zich omhoog te likken, en van de villa en de Mercedes komt niets terecht. Zijn moeder slijt haar dagen in haar nachtpon, puzzelend.
Riad Sattouf - De Arabier van de toekomst 3 © RV
Jammerende moeder
Het geloof is een terugkerend motief in het boek. Zijn vader vindt het maar achterlijk, maar om diens jammerende moeder tegemoet te komen, laat hij Riad besnijden. Dit is een van de heftigste ervaringen uit zijn leven. Riad loopt een infectie op en blijft maanden ziek. Voor zijn moeder is dit de druppel die haar doet besluiten Syrië te verlaten. Het verhaal eindigt met weer een nieuw plan van zijn vader.
Het mooie aan het boek is dat er geen alwetende verteller is. We weten weinig meer dan wat die als kind wist. Dat maakt het verhaal prachtig om te lezen, maar ook ontzettend tragisch. Er zijn wel critici die vinden dat Sattouf het leven in het Midden-Oosten te stereotiep neerzet, met het machogedrag van de mannen. Maar juist door de kinderlijke details zijn de scènes heel geloofwaardig.
En bovendien spaart Sattouf zijn eigen ouders en ook Frankrijk niet. "Ik zweer je", zegt zijn vader ergens, als hij de Arabische dictators weer eens verdedigt, "als je de Fransen zou vragen: het is afgelopen met de vrijheid van meningsuiting, de mensenrechten en de democratie, je krijgt 3000 dollar plus gratis gezondheidszorg ... ik zweer je dat de Fransen zouden zeggen: Waar moet ik tekenen? Kan ik mijn dollars vandaag nog krijgen?"
De Arabier van de toekomst, dat is Riad, maar tegelijk de droom van het moderne, rijke leven dat zijn vader als Arabier voor zich ziet. We zien die droom in duizend stukjes breken. Dat Sattouf uiteindelijk afscheid zal nemen van Syrië en zijn vader, weten we officieel nog niet, dat is voer voor de volgende delen. Laten we hopen dat er nog vele volgen.
Riad Sattouf - De Arabier van de toekomst 3, een jeugd in het Midden-Oosten (1985-1987)
(L'Arabe du futur 3)
Vert. Toon Dohmen
De Geus; 152 blz. € 21,99
Gerelateerde artikelen
- Wij weigeren vijanden te zijn (Karavaan der Zotten)
- De leegte van geweld (Karavaan der Zotten)
- Als mannen huilen (Karavaan der Zotten)
- Een Mercedes op de oprijlaan (De Groene Amsterdammer)
- Nu in de boekhandel: De grote stad, van Jacques Ellul (overig)
Gebruikte Tags: boeken, middenoosten