VPRO Gids 42 (11 oktober 2019)
"Als we alles gaan kwantificeren, raken we onze menselijkheid kwijt"
Internetgoeroe en mediaprofessor Douglas Rushkoff voert campagne tegen het technokapitalisme van Silicon Valley. Team Human, heet zijn project. Als we niet oppassen, gaan we steeds meer lijken op de algoritmes die ze van ons maken.
- Lees ook: Google maakt hersendood (Trouw)
Als we zeggen dat de computer ‘denkt’, of ‘google weet’, dan is dat een antropomorfisme. We kennen een menselijke eigenschap toe aan een machine. Maar tot ergernis van Douglas Rushkoff, een invloedrijke Newyorkse mediahoogleraar en auteur van kritische boeken over internet, komt het omgekeerde steeds vaker voor. ‘En dat is dat we technische beschrijvingen toekennen aan mensen. Mechanicomorfismes, noem ik dat. Dat we informatie beter moeten “processen”. Of erger nog, dat we mensen moeten “upgraden” zodat ze beter presteren.’
Rushkoff is bezig met een persoonlijke campagne tegen alles wat mensen reduceert tot digitale bitjes en bytejes en wat ons africht om ons te gedragen zoals het algoritme wil. Team Human, heet zijn project. Het is de titel van zijn laatste boek en ook van een podcast die hij maakt, waarin hij elke aflevering mensen uitnodigt die hun kritische licht over digitale media laten schijnen. Dat is bijzonder, zeker voor zo’n invloedrijk figuur die al heel veel boeken over internet op zijn naam heeft staan. Op uitnodiging van Impakt, een media- en kunstorganisatie, was hij in Nederland om erover te praten.
Niet neutraal
Rushkoff houdt van techniek, zegt hij, in zijn lezing en in een gesprek na afloop aan de bar. ‘Het is fantastisch. Het kan dingen kwantificeren, opdelen in hokjes.’ Maar techniek kan ook iets niet. Techniek kan geluiden ontrafelen en kopiëren, maar het weet niet of een muziekstuk mooi is of niet. Techniek is niet neutraal, zoals veel mensen denken. Techniek heeft een voorkeur, heeft een effect op de omgeving. ‘Het doel van digitale technologie is altijd om de wereld te reduceren om het zo controleerbaar te maken.’
Dat controleren komt niet uit de lucht vallen. Er zit een lange traditie van beheersing in onze westerse wetenschap. ‘Francis Bacon, de verlichtingsdenker, wilde dat wetenschap de natuur “bij de haren grijpt en onderwerpt”. Dat is gewoon een verkrachtingsfantasie! De ratio gebruiken om te kwantificeren, te controleren en te onderwerpen.’
Big business
Het is volgens Rushkoff geen toeval dat dit perfect samenvalt met de agenda van big business. ‘Investeerders hebben groei nodig, niet eventjes, maar permanent. Toen de hele wereld was onderworpen en gekolonialiseerd werd naarstig gezocht naar nieuwe terreinen om nog te kunnen exploiteren. De computer maakte dit mogelijk. Nu wordt niet alleen de tastbare wereld, maar ook de virtuele wereld gekoloniseerd, alleen maar voor de winst.’ Alleen zijn het niet de koloniën, maar onze eigen levens die in kaart worden gebracht, geanalyseerd en beïnvloed. ‘Wij zijn nu zelf de goederen geworden die worden verhandeld.’
Aan de universiteit in Stanford wordt door wetenschappers onderzocht hoe je mensen zo lang mogelijk op jouw website kunt houden. ‘Captology, heet dat. Dit komt uit Las Vegas en gaat erover hoe je mensen verslaafd kunt maken. Daar komt ook de streak feature van Snapchat vandaan.’
Ook het zogenaamde profileren vindt Rushkoff een voorbeeld van die kolonisatie. ‘Facebook kan ons indelen in profielen, door alle data die wij ze geven. Ze kunnen berekenen dat de kans 81 procent is dat ik voor of tegen Trump ben. Maar om ervoor te zorgen dat dat cijfer omhoog gaat, proberen ze de overige 19 procent zo te veranderen dat die alsnog bij het profiel past. Ik wordt verleid om anti-Trumpberichtjes aan te klikken en te retweeten. Maar als ik even de tijd zou nemen dan zou ik weten dat ik de meeste van die berichten helemaal niet wil delen.’
Reductionisme
Rushkoff heeft al veel boeken en documentaires op zijn naam. Hij behoort in de VS echt tot de autoriteiten op het gebied van digitale technologie en economie. Toch is hij wel heel bezorgd geworden over wat je zou kunnen samenvatten als reductionisme. ‘Een algoritme kent alleen 1 of 0, ja of nee. Maar mensen zijn niet digitaal. Mensen zijn complex en tegenstrijdig, ze kunnen leven met paradoxen, ze kunnen twijfelen, en ze kunnen genieten van een film van David Lynch ook al begrijpen ze er niets van.’ Iemand kan iets lelijks tegen je zeggen, maar als je dan boos wordt zie je aan de lichaamstaal dat hij het niet zo bedoelde. ‘Dat maakt relatie mogelijk met elkaar. Maar sociale media kan dat complexe niet doorgeven. Het gevolg is dat mensen elkaar veel meer gaan wantrouwen.’
De wereld is meer dan alleen materie, weet Rushkoff. ‘Ik geloof niet in een God, maar wel in een zin, in een goedheid die aan materie voorafgaat. Als we overgeleverd zijn aan de hardcore atheïsten, zoals Dawkins, die zeggen dat wij puur materie zijn, dan zijn we op weg naar iets heel gevaarlijks. Dan leggen we de weg open voor een totale verkrachting van de planeet, zonder compassie.’ Hier klinkt duidelijk Rushkoffs joodse achtergrond door. Hij heeft een diep wantrouwen tegen alles wat zich voordoet als een god, of een afgod, zoals hij machten noemt die zo groot worden dat we ze bijna vereren. ‘Ik ken wetenschappers, die bezig zijn de mens te “verbeteren” met eugenetica, die echt over zichzelf denken als goden. Maar wij zijn geen goden! Wij zijn mensen.’
Renaissance
Een politiek programma heeft de Newyorker niet. ‘Ik pleit meer voor een renaissance. Ik wil terugkijken en zien wat we verliezen als we alles gaan kwantificeren en nuttig maken. Ik wil dat we weer gaan cultiveren wat ons menselijk maakt. Dat we ontdekken dat fijner is om met andere mensen te zijn dan om heel veel likes te krijgen. Dat we stoppen met retweeten. Dat we minder bang worden voor elkaar. Dat we weer kunnen ontvangen in plaats van altijd voor-wat-hoort-wat te denken. Dat we lokaal gaan leven, in de realiteit. Dat we de auto laten staan, lokaal voedsel kopen en voor de bodem gaan zorgen.’ Uiteindelijk is gewoon menselijk blijven het beste wat we kunnen doen tegen het technokapitalisme van Silicon Valley.
Gerelateerde artikelen
- De grote kolonisatie (De Groene Amsterdammer)
- Tegeltuinen, Jacques Ellul en de invloed van techniek (podcasts)
- Hete hangijzers in het voedselsysteem (1) - knutselen aan planten (Foodlog, De Groene Amsterdammer)
- Machines om nergens te komen (De Groene Amsterdammer)
- ‘Materie? Die bestaat alleen in onze geest’ (De Groene Amsterdammer)
Gebruikte Tags: internet, techniek