VPRO Gids 2 (6 januari 2011)
De Iraanse ziel is getekend door complexen
Wie denkt dat Iran ooit zal buigen voor sancties en bedreigingen, heeft niet door hoe de Iraanse ziel werkt, zegt de Amerikaans-Iraanse schrijver Hooman Majd. "Iraniërs hebben een meerder- en minderwaardigheidscomplex tegelijk."
- Lees ook: Traditionele ontwikkelingssamenwerking volstaat niet meer (Inter Press Service)
Een roze overhemd met nonchalant geknoopte stropdas verraadt dat zijn natuurlijke habitat meer de Newyorkse entertainmentindustrie is, waar hij jarenlang manager was, dan de wereld van zijn grootvader, een bebaarde ayatollah uit Iran. Maar door zijn Perzische connecties - Majd is ook nog familie van oud-president Khatami - weet hij wel een uniek inkijkje te geven in de wereld achter de schermen van Teheran. Daar begrijpen wij vaak weinig van, vindt Majd.
foto: Rufus de Vries
"Westerlingen zien Iran vaak als dictatoriaal land met een gek als president die het liefst een atoombom op Israël wil gooien om vervolgens de rest van de wereld tot de islam te bekeren.
En dat klopt niet?
"Het is een karikatuur. Zelfs al zou president Ahmedinejad dat willen, dan had hij daar niet de macht voor. Een president heeft in Iran niets te zeggen over het leger, en als Iran een bom had, zou hij niet bij de knop kunnen. Buitenlands beleid wordt uiteindelijk bepaald door de Opperste Leider, Khamenei."
Die anders ook verdacht veel weg heeft van een dictator.
"Toch zijn er in Iran heel veel verschillende machten die elkaar in balans houden. Khamenei heeft een uiterst kritische Raad van Experts tegenover zich, waar een paar van zijn aartsvijanden lid van zijn. Ahmedinejad wordt zwaar bekritiseerd door het parlement. Zelfs sommige conservatieven verafschuwen hem. Zo'n heftige politiek zie je niet in Egypte, of in Saoedi-Arabië, landen waar het westen wél bevriend mee is."
Toch zitten de beide heren nog stevig in het zadel.
"Vergeet niet dat Ahmedinejad onder gewone mensen, vooral op het platteland, immens populair is. Wat dat betreft lijkt hij wel op Bush, of op Sarah Palin. Waarom stemmen gewone arbeiders op een leider die tegen hun eigen belangen ingaat? 'Hij voelt onze pijn', hoorde ik van een Iraanse taxichauffeur. Overigens zouden de hervormers, die Ahmedinejad weg willen hebben, nooit willen tornen aan het systeem. Islamitische democratie wordt echt breed gedragen."
Zoals u dat in uw boek beschrijft, klinkt het bijna sympathiek. Je zou bijna vergeten dat er mensen worden gemarteld en gedood omdat ze bahai zijn, of christen, of foto's van de Opperste Leider hebben verscheurd.
"Ik weet er alles van. Ik heb ook vrienden en familieleden in de gevangenis. Dat poets ik niet weg. Ik wil alleen een tegenwicht bieden voor de demonisering van Iran in het westen. De harde diplomatieke opstelling heeft ten diepste niet te maken met de mensenrechten - anders zouden ze eerst Egypte wel aanpakken - maar met het feit dat Iran zich niets laat gezeggen. Ik vind dat hypocriet."
Het gevoel van 'ze moeten ons altijd hebben' vormt een essentieel element van de Iraanse psyche. Oghdeh, heet dat volgens Majd, 'complexen'. Een mix van superioriteit en inferioriteit, dat gevoed wordt door de herinneringen aan de glorieuze Perzische rijken, die keer op keer zijn gekleineerd door andere machten. Nooit meer mag dat gebeuren.
Wij hebben niet zo veel kaas gegeten van dat eergevoel. We willen Iran een grens stellen.
"Maar het westen heeft ook complexen! Alleen dan een meerderwaardigheidscomplex. Ik spreek vooral voor Amerika, want daar ben ik gevormd. Ik ben kind van twee superieure beschavingen, haha! Wij Amerikanen denken ook dat de hele wereld ons eten wil, onze muziek, onze democratie. We kunnen het niet verteren als een land zegt: 'Ho eens, wij willen het anders doen.' Dat moet onze vijand wel zijn."
Je gaat lijken op wie je bestrijdt, zeggen ze.
"Die dynamiek herken ik wel. Toen de hervormingsgezinde president Khatami een handreiking deed, zette Bush Iran prompt in het rijtje van de as van het kwaad. 'I don't talk to evil', zei Dick Cheney. Het westen zou wel eens naar zijn eigen tekortkomingen mogen kijken."
Maar tot hoever? Iran werkt wel aan een bom.
"De meeste leiders willen geen bom, maar wel het recht op eigen nucleaire technologie. Daarin verschillen ze overigens niet van de hervormingsbeweging. Zelf zeggen ze: waarom wordt Israël dan niet aangepakt? Dat is het land dat tegen de regels in een bom heeft."
Israël wil Iran niet van de kaart vegen. Andersom wel, als we Ahmedinejad moeten geloven.
"Ahmedinejad citeerde Khomeini, die zei dat het regime in Israël uit de bladzijden der tijd zou worden geveegd. Niet door Iran, maar door de geschiedenis. De Israëlische defensieminister Ehud Barak erkende dit jaar zelf dat Iran niet als existentiële bedreiging moet worden gezien."
En de haat dan, het geweld dat afdruipt van de foto's van ayatollahs, leunend op hun kalasjnikov?
"Dat hoort bij de sfeer van de revolutie, net als bij Fidel Castro met zijn pistool. Dat is wel iets wat de hervormingsgezinden achter zich willen laten. Ook de huidige conservatieve leiders willen trouwens al jaren een detente in de betrekkingen."
Wij hebben ook een collectief trauma: 1938. Toen koos Chamberlain voor een detente met Hitler, wat rampzalig uitpakte.
"In Iran hebben ze geen alleenheerser. Ze hebben een joodse minderheid waar ze zelfs een beetje trots op zijn. En hun militaire budget bedraagt een duizendste van dat van Amerika. Het is onvergelijkbaar met nazi-Duitsland."
Iran steunt wel Hezbollah en Hamas, twee terroristische organisaties.
"Iraniërs vinden dat heel legitiem. Zij zeggen: zolang Amerika de dictaturen in onze buurlanden steunt, en de onderdrukking van de Palestijnen in Israël..."
Zo voelen alle partijen zich onveilig, gekwetst en benadeeld, en allemaal hebben ze ergens gelijk.
"Ja. Dat is het verhaal. Bij oghdeh werken dreigementen averechts. Sancties en oorlogstaal zijn hét recept om iedereen in de armen van de nationalisten te jagen. Gun Iraniërs hun eigen islamitische democratie. Of dat werkt? Laat ze daar zelf achter komen."
Hooman Majd (1953) heeft als zoon van een Iraanse ambassadeur zijn jeugd in Engeland en de VS doorgebracht. Na een carrière in de film- en muziekbusiness heeft hij zich nu toegelegd op journalistiek. Zijn tweede boek Iran, een democratie van ayatollahs (2010) is onlangs in het Nederlands verschenen.
Gerelateerde artikelen
- Wij weigeren vijanden te zijn (Karavaan der Zotten)
- De leegte van geweld (Karavaan der Zotten)
- Nederland volledig vegan: het kán (De Groene Amsterdammer)
- Docu: Vlucht uit Noord-Korea (VPRO Gids)
- Als mannen huilen (Karavaan der Zotten)
Gebruikte Tags: dictatuur, middenoosten, recht