Filosofie magazine (november 2013)
Kan de wereld efficiënt worden?
Kunnen we de wereld efficiënt maken? Bestaat transparante politiek? Kan de economie altijd groeien? Kunnen we het milieu redden met techniek? Vier moderne illusies die ik in Filosofie Magazine bespreek.
- Lees ook: Het brein in een computer (De Groene Amsterdammer)
1. Kan de wereld efficiënt worden?
Als je het de hedendaagse technologen vraagt, zijn de meeste problemen op deze aardbol toch wel oplosbaar. Niet alleen vervuiling, armoede of corruptie, maar ook alledaagse imperfecties, zoals verdwalen, of thuiskomen met een slecht boek. Als we de wereld maar wat beter organiseren en de burger via apps op zijn mobiel de juiste prikkels geven, komen we een stuk dichter bij het ideaal: totale efficiëntie. Frictionless, noemen ze dat bij Apple.
Maar volgens René Munnik, techniekfilosoof, is efficiëntie altijd relatief. “Er bestaan concrete inefficiënties, die we kunnen weghalen om een proces beter te laten verlopen. Niks mis mee. Maar alomvattende efficiëntie, op zichzelf, bestaat niet. In de praktijk worden er, telkens wanneer we iets proberen te bereiken, allerlei processen in gang gezet met onbedoelde effecten. Vergroten we de gemiddelde levensverwachting? Een onbetaalbare vergrijzing is het resultaat. Iedere oplossing leidt tot een eigen tegendraadsheid.”
Wiskundige modellen zijn vaak het ideaal voor veel procesverbeteraars. “Maar in zichzelf is wiskunde niet efficiënt of inefficiënt. Het is pure abstractie, pure logica. Reële processen zijn nooit helemaal in modellen te vangen. Een human resource-afdeling, die de afdeling efficiënter wil laten werken, zal er altijd tegenaan lopen dat mensen helemaal niet rationeel zijn. Dat mensen bijvoorbeeld vanuit jaloezie reageren. Daar kun je niet omheen.”
Gelukkig maar, want dat zijn precies de dingen die ons menselijk maken. Dat schrijft Evgeny Morozov, een jonge filosoof die vanuit Californië zijn pijlen richt op de illusies van de internetwereld. Solutionisme, noemt hij het, de neiging om alle problemen technisch te willen oplossen.
Zo zijn game-ontwikkelaars bezig met apps om ons te stimuleren tot energiebesparing, hardlopen of diëten. “De realiteit motiveert ons niet effectief genoeg”, zegt game-expert en internetgoeroe Jane McGonigal. “De realiteit is niet gemaakt om het maximale uit ons te halen.” Daarom hebben we games nodig. Als we via onze telefoon punten en prijzen en andere incentives zouden krijgen om ons gedrag te verbeteren, zou de wereld veel beter kunnen zijn. Dat werkt veel efficiënter dan al die halfbakken campagnes van de overheid.
Maar wat verliezen we ermee? Zit er onder dit “probleem” of deze “inefficiëntie” misschien niet een deugd verstopt? Misschien ondermijnt zo'n game wel andere – hogere – drijfveren. Misschien gaan we wel minder eten als we op onze telefoon zien hoe dun we erdoor worden. Maar wellicht verdringt de waarde van afvallen wel andere waarden, zoals het idee dat een maaltijd met vrienden of familie meer is dan een pakketje voedingsstoffen tot je nemen. De conclusie van Morozov: perfectie is de vijand van het goede.
Er is nu een app die je kunt downloaden om sudoku's op te lossen. Je mikt op de puzzel en je mobiel doet de rest. Handig, wat bespaart dat een tijd! Kun je lekker nog een kruiswoordraadsel maken. Wat maar weer laat zien dat efficiëntie nooit een doel op zich kan zijn.
Mijn commentaar op de andere drie illusies is voorlopig alleen te lezen in Filosofie Magazine.
Gerelateerde artikelen
- Tegeltuinen, Jacques Ellul en de invloed van techniek (podcasts)
- Hete hangijzers in het voedselsysteem (1) - knutselen aan planten (Foodlog, De Groene Amsterdammer)
- Theo Maassen en Thomas Hertog over de kosmos (De Groene Amsterdammer)
- Machines om nergens te komen (De Groene Amsterdammer)
- ‘Materie? Die bestaat alleen in onze geest’ (De Groene Amsterdammer)
Gebruikte Tags: filosofie, techniek