Karavaan der Zotten (23 augustus 2024)

De Bruderhof (3) - Jutta en Detlef

Een leefgemeenschap is alleen duurzaam als je die bouwt op de liefde van Jezus, is de ervaring van Jutta en Detlef Manke, twee radicale zeventigers. ‘Geef alles op wat je hebt. Echt alles. Dan zal God de weg wijzen.’
16 x bekeken

Alles draait uiteindelijk om genegenheid

Onlangs waren we op bezoek in Darvell, een Engels dorpje waar mensen van de Bruderhof op een bijzondere manier samenleven. In twee eerdere verhalen hebben we daar wat over gedeeld. Maar er is nog een ontmoeting die ons in het bijzonder bijblijft, en dat is een gesprek met Detlef en Jutta Manke, 75 en 72 jaar oud.

Detlef en Jutta komen uit Duitsland en hebben in de linkse jaren zeventig en tachtig in woongroepen geleefd. Uiteindelijk zijn ze hier aanbeland: een wereldwijde, christelijke gemeenschap, waar mensen in een soort dorpjes leven, in volledige gemeenschap van goederen.

Terwijl Detlef door de keukendeur naar buiten schuifelt met koffie, thee, fruit en zelfgebakken appelcake, genieten wij van het prachtige uitzicht over de heuvels van Sussex. Uit het bos klinkt de zanglijster. De zon schijnt. Maar Jutta wil niet te lang over koetjes en kalfjes praten. Ze wil graag iets delen en het is belangrijk.

Wat een prachtige plek om te wonen. Zo is een leefgemeenschap wel leuk!

Jutta: Het is prachtig hier, dat vindt iedereen die hier komt. En kijk naar ons appartement: het is helemaal aangepast, omdat mijn man ernstig ziek is. Dat kan in zo’n gemeenschap, we krijgen alle zorg die we nodig hebben. Maar toch is dat allemaal secondair, hoor. Het gaat hier om iets anders: Christus volgen en het leven met elkaar delen. Als ik hier één ding heb geleerd, is het wel dat dat heel erg moeilijk is. Mensen werken soms nu eenmaal op de zenuwen, als ze dichtbij komen. Ik moet continu vergeven, elke dag weer. En ik moet me telkens bewust afvragen waar ik dankbaar voor ben. En dan ontdek ik: ik werk anderen ook op de zenuwen, zonder dat ik het doorheb!

Hoe is dit jullie roeping geworden?

Jutta: Wij hebben voor onszelf heel duidelijk wat altijd ons missie in het leven is geweest: niet luisteren naar geld en macht. Dus toen we deze gemeenschap tegenkwamen, voelden we dat we hier in moesten stappen. Toen zijn we ingetreden, met onze kinderen, voor het leven. Het paste bij de weg die we hadden afgelegd. We hadden bij ons huwelijk namelijk al aan elkaar beloofd dat we nooit een huis voor onszelf wilden bouwen.

Wat is er mis met een eigen huis?

Jutta: Dat was wat iedereen om ons heen ging doen! Alle Duitsers waren bezig met de Wederopbouw. Allemaal een mooie keuken en een perfecte badkamer. De Duitse economie was booming, met hulp van de Amerikanen. Maar niemand praatte met elkaar over het verleden. Iedereen was getraumatiseerd. Zelfs onze vaders en moeders praatten niet met elkaar.

Detlef: Toen mijn vader overleed, mocht ik de archieven over hem inzien. Hij bleek lid geweest te zijn van de SS. Vrijwillig toegetreden op zijn twintigste. We kregen een foto van hem in een bataljon in Oekraïne, waar hij deelnam aan een massamoord. Op de achtergrond zag je dorpen nog branden. Zelfs zijn eigen vrouw had hij daar nooit over verteld. Alles werd doodgezwegen.

Jutta: Mijn vader was als soldaat krijgsgevangene van de Amerikanen. Daar werd hij gerecruteerd voor de CIA, terwijl ze werk voor hem regelden in een verffabriek. Dat was de realiteit! Zijn eigen schoonvader kwam terug uit een Russisch krijgsgevangenkamp. Hoe zouden die ooit met elkaar over het verleden kunnen praten?

En jullie zelf?

Jutta: Ik was die hele cultuur zat. Ik was rebels en anti-burgerlijk, net als velen in mijn generatie in de jaren zestig. Met geloof had ik helemaal niets. Wij gingen niet naar de kerk. Maar ik hoorde wel van één man, in een dorpje bij mij in de buurt, die het waagde om te praten over schuld. Hij was de plaatselijke dominee. Tijdens herdenkingen riep hij op om de fouten uit het verleden te belijden. In een dorp hebben mensen natuurlijk maar één ding te doen: roddelen. Er werd dan ook overal over hem gepraat, en al snel werd hij overgeplaatst. Ik heb hem nooit gesproken, maar ik was gefascineerd door dit verhaal, dat één man het onderwerp kan zijn van zo veel roddels. Op een dag vond ik in een tweedehands boekwinkeltje een boek van precies deze dominee. Jezus roept jou nog steeds, was de titel. Ik kocht het meteen en onderweg naar huis, in een overvolle, hete trein, begon ik het te lezen. Ik zat twintig minuten in die trein, maar die twintig minuten hebben mijn leven veranderd. Ik werd echt gegrepen door Jezus, en zijn liefde voor mij.

Detlef: Ik ging in mijn jeugd wel eens naar de kerk, maar alleen bij officiële gelegenheden zoals doop, belijdenis en huwelijk. Verder niet. Maar tijdens een grote evangelisatiebijeenkomst riep Billy Graham op om je leven te geven aan Jezus en ben ik naar voren gegaan. Ik besloot niet lang daarna om een jaar lang diaconaal werk te gaan doen in Betel, een heel groot instituut waar epilepsiepatiënten wonen. Maar op de dag voordat ik zou gaan, hield mijn moeder me tegen, en ze zei dat ik niet zo ver weg van haar mocht gaan. Ik heb een avond getwijfeld over wat ik moest doen, maar besloot toen naar mijn moeder te luisteren. Ik zocht werk dichtbij en besloot pas later naar Betel te gaan. Dat heb ik toen voor vijf jaar gedaan.

Jutta: En dat was een heel goede keuze, weet je waarom? Daar, in de introductietraining van zijn periode, kwam hij mij tegen, want ik had me daar ook voor opgegeven! Als hij niet naar zijn moeder had geluisterd, was dat nooit gebeurd. Hij vond mij in het begin maar vreemd, met mijn rebelse ideeën.

Maar uiteindelijk bloeide er iets op. En jullie beloofden elkaar om nooit een eigen huis te bouwen.

Jutta: Ja, om ons nooit te laten leiden door materiële zekerheid. Om nooit toe te geven aan de verleiding van geld en macht. En zo kwamen we terecht op allerlei plaatsen waar mensen bij ons konden wonen. We kregen drie kinderen, en konden op een gegeven moment als soort van antikraakbewoners in een landhuis gaan wonen. Dan moet je direct vertrekken als het wordt verkocht. Maar dat gebeurde niet en zo konden we een hele woongroep opbouwen! Via het kerkenwerk van Detlef kwamen we allerlei jonge mensen tegen die opvang zochten bij ons. Er gingen verschillende mensen meedoen, en sommigen van hen trokken ook bij ons in. We woonden soms wel met 15 of 20 mensen in huis. Die hadden allerlei problemen, soms ook verslaving.

Had je daar regels voor?

Jutta: O, zeker wel. Soms moesten we midden in de nacht iemand uit huis zetten. En dan later gaven we hem een nieuwe kans. En dan gebeurde het weer. Ik zou het niemand aanbevelen, dat leven. Maar het voelde als een roeping en er waren allemaal mensen om ons heen die meeleefden en meededen. We ontdekten een manier van leven die een antwoord biedt op de ontworteling waar zoveel mensen ziek van zijn.

Detlef: Ik heb nog een anekdote. Een keer was er iemand in huis die zich nooit waste. Hij stonk zo verschrikkelijk. Wij probeerden dat te tolereren, maar op een gegeven moment kon ik niet meer en beende naar hem toe om te vertellen dat de grens was bereikt en dat hij nu direct onder de douche moest gaan. Maar wat zag ik: ons zoontje zat bij die man op schoot en gaf hem net een warme knuffel, zonder enig oordeel. Ik ging naar mijn kamer en zei: ‘Dank U God, dat U me vandaag deze les hebt geleerd.’

Een pittige manier om zo als gezin in een gemeenschap te leven.

Jutta: Ja, en we stuitten ook op de grenzen daarvan. Hoeveel heb je gemeenschappelijk? Hoe word je werkelijk één met elkaar? Blijf je bij elkaar als het moeilijk wordt? Wat me vooral ontmoedigde was dat zo veel christenen langskwamen en dan zeiden: ‘Dit is zo mooi, dit zou ik later ook wel willen’, of: ‘Ik zou wel meedoen als ik niet een huis had dat ik moet afbetalen.’ Veel pogingen om tot gemeenschap te komen strandden. Dat sloeg wonden. Ik stond echt op het punt om ermee te kappen, en ook met de hele kerk te kappen. We zaten intussen niet meer in de Evangelische Kirche (de Protestantse staatskerk) maar in een Freie Kirche, maar ook daar had niemand iets te bieden voor jongeren die we van de straat haalden. Sommige jongeren wilden hun leven aan God geven, maar wat zei de kerk? ‘Scheer je haar, doe nette kleren aan, kom op woensdag en zondag naar de bijeenkomst en ga een goede baan zoeken.’

Om er maar nette burgers van te maken, met een eigen huis.

Jutta: Ja, maar is dat alles? Is dat Jezus volgen? Een keer preekte Detlef in de kerk over de oproep van Jezus om alles achter te laten. ‘Wie vader, moeder, zussen, broers, huizen en akkers achterlaat, zal het duizendvoudig terugkrijgen.’ ‘Om te beginnen in dit leven.’ Toen zeiden de mensen: nee, dat was alleen voor de discipelen van Jezus, wij leven in de tijd van Paulus. Dat was de druppel. Toen wisten wij: we moeten iets anders.

Maar in de jaren zeventig gebeurde er veel. Overal nieuwe bewegingen, maatschappijkritische groepen.

Jutta: Ja, in de linkse hoek, maar ook in een beweging zoals Taizé. Als deze groepen Jezus centraal stelden, zagen we, dan werkte het. Als ze dat niet deden, dan liep dat uiteindelijk altijd stuk op frustratie en soms zelfs op geweld. Maar er kwam niets op ons pad waarvan wij dachten: dit is goed, dit gaat werken, en Jezus staat centraal. Sommige mensen om ons heen zeiden: begin dan een nieuwe kerk. Maar Detlef bleef altijd in de kerk geloven en zei: er is altijd een lijn in de kerkgeschiedenis van mensen die hun leven delen en trouw zijn aan de Bergrede. Zelfs in China zijn er kerken waar mensen alles met elkaar delen. We moeten wachten. Er zijn al genoeg kerken.

Detlef: In 1985 kregen we op de bijbelstudie een meisje op bezoek, dat helemaal alternatief gekleed was en in het zwart ging. Dat was mooi! Zij bracht weer leven in de brouwerij. Zij was tegen alles. De avonden werden weer interessant!

Jutta: Beter dan al die mensen die slapend zitten te knikken. Dit meisje kreeg een keer bezoek van mensen uit Engeland die lid waren van een leefgemeenschap. De Bruderhof, heette dat. Ze dacht dat dit wel bij ons zou passen. Ze vroegen of ze bij ons langs mochten komen. Ik had de hoorn aan mijn oor, en ik wist: dit gaat iets worden. Ze nodigden ons uit om langs te komen, hier in Darvell. En daar gingen we toen heen, twee weken lang, met onze kinderen van 11, 9 en 6.

En, wat dachten jullie?

Jutta: Uiterlijk gezien was er niks dat bij ons paste. De tl-balken. En dat servies! Alles was plastic.

Detlef: Op de borden kon je de curry van gisteren nog zien.

Jutta: En twee keer per dag aten ze vlees. De tradities waren hier in die tijd nog helemaal geënt op de Hutterieten, een oude gemeenschap in Noord-Amerika waar de Bruderhof veel van heeft gekopieerd, compleet met rokken en hoofddoekjes. Wat een verschil met onze alternatieve levensstijl, met onze eigen maïsmolen en onze biologische groentetuin. Vreselijk. En toch waren we meteen geraakt door de waarden die we daarachter merkten. Ze leefden volledig in gemeenschap van goederen. Het kan dus wél, zeiden we. Het is wél mogelijk om alles te delen, om niet te luisteren naar Geld en Macht.

En waarom trok dat je zo aan dan?

Detlef: Zoiets is niet te berederen. Je voelt het in je hart.

Jutta: Zelfs onze kinderen waren om. Die zagen dat hier alles kon, zonder geld. Wauw! Thuis zeiden ze: ‘Wat gaan jullie kiezen? Als jullie niet kiezen, dan gaan we zelf wel, als we 18 zijn.’ Maar wij hadden even tijd nodig. Tot de huiseigenaar belde, dat het landhuis verkocht was, en dat wij er allemaal uit moesten. Onze gemeenschap was in één klap voorbij. We zagen dit als leiding. Zes maanden later vertrokken we naar de Bruderhof.

Maar jullie moesten een hele alternatieve levensstijl achter je laten, met woongroepen en alle vrienden daaromheen.

Jutta: Jezus zegt: laat alles achter en volg Mij. Dat is ontzettend moeilijk. Ook voor arme mensen. Als je hier meedoet, moet je de gelofte afleggen gehoorzaamheid en armoede, voor het leven. Je moet alles inleveren wat je bezit. Je moet je gaan voegen naar elkaar. Maar dat sloot precies aan wat wij in al die jaren hadden geleerd van gemeenschapsleven: er is geen bestendige gemeenschap mogelijk als mensen niet bereid zijn om zich aan elkaar te onderwerpen. Dus dat was wel wat we zochten.

Maar van binnen ben je rebels, dus dat ging vast niet zonder slag of stoot.

Jutta: Nee, zeker, dat was precies wat ik het moeilijkste vond. Mijn eigen autoriteit opgeven. Jezelf ondergeschikt maken. En dan ons prachtige aardewerken servies inruilen voor plastic: nee! Tot ik dacht: waar ben ik mee bezig? Ik ben bereid om naar Brazilië te gaan voor Jezus, maar niet om plastic kopjes in huis te hebben?

Als je ‘ondergeschikt’ of ‘autoriteit’ zegt, krijg ik automatisch allerlei associaties met groepen die daar enorm de mist in zijn gegaan.

Jutta: Let op, ik heb het hier niet over onderwerping aan een autoriteit. Dan word je een sekte. Je moet je niet onderwerpen aan een menselijke geest, maar aan de Geest van God, zoals Paulus beschrijft in Filippenzen 2:3: je moet niet je eigen belang, maar dat van anderen vooropstellen. Dat is cruciaal. Daarvoor moesten we wel leren om mensen te vertrouwen. Maar vanochtend liep ik langs ons zonnepanelenpark. Ik dacht: dat zou elk dorp toch moeten bouwen samen? Maar dat kan dus alleen als iedereen z’n geld bij elkaar legt, en elkaar vertrouwt.

Hebben jullie veel regels?

Jutta: We hebben er eigenlijk maar één: de liefde. Er is geen ander gebod dan de liefde, staat in de Bijbel. De vrede doorgeven. En dus niet roddelen over elkaar, ook niet binnen de familie. Als je iets tegen iemand hebt, moet je die persoon aanspreken. Dat is de basisregel in onze gemeenschap.

Missen jullie het dan niet dat jullie in je eigen, dagelijks leven niets meer kunnen ‘doen’ voor arme mensen?

Jutta: Onze eerste opdracht is nu het samenleven met mensen die commitment hebben gegeven. Maar als gemeenschap zijn we niet geïsoleerd. We sturen leden eropuit met andere organisaties, zoals Save the Children, Artsen zonder Grenzen of het Leger des Heils. Soms laten we jongeren een tijdlang ergens werken, bewust, om ze een tijd te geven om na te denken om wel of niet voor deze gemeenschap te kiezen. We hebben onze kinderen altijd geleerd om zich in te zetten voor anderen. Ze zijn nu volwassen en ze wonen allemaal in een van de gemeenschappen van de Bruderhof in de wereld.

Eberhard Arnold, één van de oprichters van de gemeenschap, zei: ‘We kunnen niet alle problemen van de wereld oplossen, en daarom zien we dat ook niet als onze opdracht. Onze opdracht is heel eenvoudig deze: in een wereld van tweedracht willen we eendrachtig leven. In een wereld vol vijandschap willen we voor vrede en vriendschap leven. In een wereld vol onrecht willen wij leven voor de gerechtigheid van een liefhebbende gemeenschap van broeders en zusters.’

Dus eerder iets zijn dan iets doen.

Jutta: Wij willen ons laten leiden door de waarden van Gods koninkrijk. Wij zijn ambassadeurs van dat koninkrijk. Met onze gemeenschap willen we een ambassade zijn. Maar de Bruderhof zelf is niet belangrijk. Als deze gemeenschap zijn roeping uit het oog verliest, dan zal God een andere groep kiezen.

Zou je je deel voelen van onze Karavaan der Zotten?

Jutta: Jazeker, jullie naam zegt het heel goed, zoals we ook in de brief aan de Korintiërs lezen: voor Jezus willen we graag dwazen worden, in de ogen van de wereld.

Hebben jullie nog advies voor onze lezers? We kennen veel mensen die op zoek zijn naar gemeenschap. Maar het is zo lastig om de juiste vormen daarvoor te vinden. Wat moeten ze doen?

Jutta: Eén ding is belangrijk: richt je niet op het veranderen van de wereld. Dat frustreert uiteindelijk. Richt je ten eerste op Jezus. De rest zal volgen. Maar, heel belangrijk: geef álles aan Jezus. Niet alleen een beetje. Alles!

Detlef: Alles wat je hebt.

Jutta: En blijf bij die weg. Als je daar aan vasthoudt zal God je bij mensen brengen die dat ook willen. De eerste christenen begonnen ook niet met een plan. Ze werden ergens naartoe getrokken. God toont je de weg.

Wil je lid worden van het whatsapp-kanaal van Jutta en Detlef? Klik hier: https://whatsapp.com/channel/0029VaFrPCeAojYzC7R8Nh06

De Bruderhof (3) - Jutta en Detlef

Gerelateerde artikelen

Reageren?

Terug naar www.frankmulder.info