VPRO Gids (juni 2005)
Nee tegen het nietje
We boffen maar. Op 1 juni mogen we onze mening geven over de Europese grondwet. Over de werkelijke impact van dit verdrag kunnen echter zelfs de deskundigen het niet eens worden. Een belangrijke sprong voorwaarts of gewoon een handig nietje door bestaand papier? De discussie ontrafeld.
37 x bekeken- Lees ook: Circulaire zonnepanelen uit Nederland (De Groene Amsterdammer)
Uniek is het niet. Al in 1797 mochten we stemmen over een concept-grondwet. Daarmee zouden de gewesten van de Bataafse republiek één staat worden. Tot teleurstelling van de hoge heren, die twee jaar hadden gebakkeleid over de tekst, veegden we met maar liefst 80% het verdrag van tafel. Exit Bataafse eenwording.
Anno 2005 ligt er weer een concept-grondwet. Er is jarenlang over onderhandeld, niet door de Nederlandse provincies deze keer, maar door de Europese lidstaten. Met het zogenaamde Constitutioneel Verdrag bundelen ze de bestaande verdragen en afspraken en leggen ze duidelijke afbakeningen neer over wie nu precies welke verantwoordelijkheid heeft en wie de controle. In negen lidstaten wordt het verdrag in een referendum aan de bevolking voorgelegd en op 1 juni zijn wij aan de beurt.
De strijd om onze gunst door zowel voor- als tegenstanders is intussen losgebarsten. Waarschuwingen voor een Europese superstaat, door de tegenstanders, tot de dreiging van oorlog, door de voorstanders, vliegen over en weer, en het is voor de leek amper te beoordelen wat de Grondwet nu precies betekent. De crux zit ’m in het niveau waarop we de discussie willen voeren. In de kluwen van het wollige debat zijn namelijk zowel pragmatische als ideologische argumenten te ontwaren. En emotionele.
De regering zit vooral op de pragmatische lijn. De grondwet is gewoon een heel handig document en hard nodig in een ingewikkelde Unie met 25 lidstaten. De bevoegdheden van de instellingen worden eindelijk duidelijk in kaart gebracht en de grondrechten van de burgers formeel erkend.
"Klopt," zegt Wim Voermans, Leids hoogleraar staats- en bestuursrecht, "het is vooral een nietje door de EG-verdragen, met vijf procent nieuwe tekst. Maar wel een héél wezenlijke vijf procent als je de Unie slagvaardig en democratisch wil houden met 25 lidstaten." Alfred Pijpers van Instituut Clingendael heeft dezelfde praktisch-juridische bril: "Het document laat vooral zien waar we zijn aangekomen met elkaar en wat de Unie nu werkelijk voorstelt."
De pragmatici erkennen wel dat er dingen anders hadden gekund, en iedereen kan wel iets verzinnen wat er ook in of juist uit had gemoeten, maar ze zijn vooral blij dat er eindelijk wat ligt en bovendien: "de Constitutie is geen kerstboom" (zie kader).
Achter deze pragmatische benadering schuilt echter een principiële keuze voor een bepaalde richting van de Europese eenwording. Volgens professor Eijsbouts, hoogleraar Europees constitutioneel recht aan de Universiteit van Amsterdam en voorstander van de grondwet, is het document wel degelijk meer dan 448 losse artikelen. Hij schreef in het NRC: "Als verdrag is het misschien niet meer dan een juridisch document, maar als Grondwet is het een politieke daad. De landen gaan expliciet een duurzame solidariteit voor de toekomst aan."
Deze principiële, politieke betekenis is nu precies datgene wat veel tegenstanders verafschuwen. Misschien is de Grondwet technisch en juridisch gezien wel een handige stap, maar staan we ideologisch wel achter de Europese Unie zoals die zich heeft ontwikkeld?
"Nee!" zegt Paul van Buitenen, europarlementariër en voormalig klokkenluider binnen de Europese Commissie. "De ‘grondwet’ is niet meer dan een nietje door de bestaande verdragen, een excuuslabel om aan de EU een democratische smaak te geven die er gewoon niet is." "Nee", zegt ook de Amsterdamse filosoof Ad Verbrugge. "Hoeveel controlemechanismen er ook worden uitgedacht, Europees bestuur kan uiteindelijk niet democratisch worden, omdat de saamhorigheid van een demos, een volk, ontbreekt", waarschuwt hij.
Vogels van verschillende pluimage zijn het met hem eens. ‘EU Nee’ bijvoorbeeld, een groep libertariërs en klassiek-liberalen, voert campagne tegen de grondwet omdat de EU geen staat mag worden, net als Geert Wilders, Jan Marijnissen en André Rouvoet. De laatste, voorman van de ChristenUnie, hekelt vooral de pretenties van de Grondwet: "Europa wordt een politieke grootmacht met vergaande rechten en macht, maar zonder voldoende democratische verankering, zonder geschiedenis, zonder morele autoriteit."
"Die dreiging van federalisering is bewijsbaar onjuist", werpt de Leidse hoogleraar Voermans tegen. "De sluipende integratie stopt juist met dit document, de situatie wordt vastgepind op dit moment van ontwikkeling. En grondwetswijzigingen worden zeer ingewikkeld gemaakt."
De Tilburgse hoogleraar sociaal recht Antoine Jacobs weet dat nog zo net niet. "Ik zie wel de contouren van een soort Europees kabinet in de grondwet, en ik heb kritiek, onder andere op het gebrek aan democratie en op de plannen voor een Europees leger." Maar het alternatief is géén grondwet. "En of we daarmee beter af zijn, dat moet ik nog afwegen." Praktische voordelen dus, maar principiële bezwaren.
Overigens wijst Jacobs op het gewicht van een derde categorie motieven: "De emotionele. Veel mensen zijn gewoon tegen vanwege de dure euro, of uit angst voor Turkije. Of ze stemmen vóór omdat Europa zo leuk is en die munt zo handig op vakantie."
Is de grondwet een nietje of meer? En is dat goed of niet? De deskundigen komen er niet uit, wij mogen beslissen. Een Nederlands ‘nee’ is nog geen afstel, want dan beslist de Europese Raad, maar in combinatie met een Frans of Engels ‘nee’ is er wel een probleem.
In 1797 duurde de crisis overigens niet zo lang. Binnen een jaar vielen de Fransen binnen, sloten ze de tegenstanders op, riepen de eenheidsstaat uit en annexeerden uiteindelijk het hele land. Gelukkig voor ons hebben de Amerikanen net op tijd hun The Hague Invasion Act aangenomen.
Kader: De constitutie als kerstboom
Hoe kun je ‘voor’ of ‘tegen’ een juridisch boekwerk zijn dat 500 pagina’s behelst? Iedereen kan wel iets verzinnen dat er ook in had gemoeten.
Zoals de Catalanen, ondergewaardeerd in hun eigen Spanje. Het Catalaans wordt niet genoemd in het rijtje van twintig officiële Europese talen. "En dat voor een taal van negen miljoen mensen", zegt de Catalaanse europarlementariër Bernat Joan i Marí. "A terrible injustice."
En in eigen land de SGP: "Geen woord over de historische betekenis van het christendom in de Europese geschiedenis." Hiermee doelt hij op de preambule waarin na heftige debatten de joods-christelijke wortels van Europa niet meer worden genoemd. Volgens atheïstische clubs daarentegen, zoals de transnationale Radicale Partij en de Ierse Humanisten, was deze discussie slechts een "rookgordijn". Van het Vaticaan. Dat wil met het artikel over de status van religieuze en filosofische organisaties "zijn grip op de Europese Unie verstevigen". Dáár moet juist iets over in de tekst.
"Geen antwoorden op vragen over solidariteit, over hoe de Unie een sociale en ecologische dimensie kan krijgen", zegt de Franse oud-premier Fabius. Een grondwet, prima, maar niet deze. De Finse socialist Esko Seppänen is tegen omdat de grondwet "militarisering van de EU" betekent. De Partij voor de Dieren mist tekst over stierenvechten, eieren rapen, dwangvoedering en andere dierenmishandeling. "Dat zou eindelijk eens moeten worden aangepakt."
Iedereen kan wel iets verzinnen dat er ook in had gemoeten. Er staat niets in over ouderenzorg, over rivierbeddingen, over voetbal. "Dat moet ook niet. Het is geen kerstboom", zegt Alfred Pijpers van Instituut Clingendael. "Zie het als een bestuursdocument dat de grondrechten formuleert en de bevoegdheden afbakent. Eerlijk gezegd vind ik het nu al te groot, ze hadden beter bij kernprincipes kunnen blijven."
"Precies!", zegt het andere kamp. "500 pagina’s met politieke afspraken! Dat moeten we dus niet willen in een grondwet", aldus de bekende Deense euroscepticus Jens-Peter Bonde. "En daarom stem ik tegen."
Gerelateerde artikelen
- Circulaire zonnepanelen uit Nederland (De Groene Amsterdammer)
- Europa spoort niet (VPRO Gids)
- Verstrikt in het Servische moeras (De Groene Amsterdammer)
- We willen wel verduurzamen, maar kán het ook? (De Groene Amsterdammer)
- Elementen voor de toekomst: zeldzame aardes (De Groene Amsterdammer)
Gebruikte Tags: europa