De Nieuwe Koers (november 2008)
Creatief christendom
Er borrelt iets in de kerk, zegt Tom Sine. De 72-jarige futuroloog en historicus is zelf lid van een traditionele gemeente. Toch is hij vooral onder de indruk van jonge, initiatiefrijke gelovigen, die opnieuw uitvinden wat het is om kerk te zijn. Als we hun vragen niet serieus nemen, is het snel gedaan met de kerk, zegt Sine.
240 x bekeken- Lees ook: Apocalyptisch leven (Nederlands Dagblad)
Mosterdzaad na mosterdzaad, zo krijgt het Koninkrijk van God vorm, is de stellige overtuiging van Tom Sine. Hij is oprichter van het Amerikaanse Mustard Seed Associates, een netwerk van mensen die Jezus willen volgen en een verschil willen maken in hun omgeving. Dit jaar verscheen zijn nieuwste boek: De nieuwe samenzweerders (The New Conspirators). Sine benoemt daarin vier stromingen die volgens hem op een nieuwe manier iets van het Koninkrijk van God weerspiegelen: de emerging church, de missionaire stroming, de multiculturele stroming en de monastieke stroming (zie kader).
U heeft in uw leven al heel wat vernieuwing gezien. U heeft de Jesus Movement nog meegemaakt. Wat is het verschil tussen de hippies van toen en de samenzweerders van nu?
,,Ik werkte in de jaren zeventig op Hawaï, waar groepen gelovige hippies aanspoelden en bananenbomen leegplukten. Het was absoluut het werk van Gods Geest. Er kwamen mensen tot geloof. Helaas is er alleen in Chicago nog iets over van deze beweging: de Jesus People, met Glenn Kaiser. De hippies die aansluiting vonden bij de kerk waren binnen vijf jaar geassimileerd en hadden een huis gekocht in de ruim opgezette buitenwijken. De nieuwe samenzweerders zijn anders."
Waar zweren ze eigenlijk tegen samen?
,,Ze hebben een cultuurkritiek en een motivatie die ik lang niet heb gezien. Het probleem van het westerse christendom is dat het niet afwijkt van de omringende cultuur, op een paar morele opvattingen na. In Amerika zie ik dat de kerk net zo gericht is op status, zelfontplooiing en materiële vooruitgang als de rest van de bevolking. Kerken zijn een religieuze versie van Idols, met hun eigen nadruk op vermaak en celebrity's. Ze denken dat ze alle antwoorden al decennialang hebben en dat ze alleen nog maar hoeven te werken aan meer geld en betere strategieën."
,,Het probleem van het westerse christendom is dat het niet afwijkt van de omringende cultuur, op een paar morele opvattingen na"
Nieuwe Hummer
Op zich niks mis met meer geld en betere strategieën, toch?
,,Ik houd van strategieën, daarom ben ik ook futuroloog, maar het is naïef om te denken dat geld en invloed waardenvrij zijn. Kerken in Amerika willen ons vaak helpen om geld te 'managen'. Als je je tienden geeft, mag je met de rest doen wat je wilt: een jacht kopen, of een Hummer. Dit gaat uit van een verkeerd waardensysteem, waardoor je je geld nooit zult kunnen 'managen'. Als gevolg daarvan besteden kerken bijna al hun tijd, geld en energie aan de behoeften van de mensen binnen het kerkgebouw. De nieuwe stromingen laten ons weer zien dat we een missie hebben. Naar buiten toe, dienend."
Kunt u voorbeelden noemen?
,,Ik denk aan jongeren in de Anglicaanse Kerk die experimenteren met nieuwe vormen van liturgie, door in een café samen oude Keltische gebeden te bidden. Ik denk aan christenen in de achterbuurten van Philadelphia, die gaan samenwonen en kinderwerk gaan doen in de wijk. Zij verleggen grenzen. De kerk is niet meer een plaats waar ze één keer per week samenkomen, maar een gemeenschap waar ze de hele week deel van uitmaken."
Denkt u niet dat veel initiatieven vluchtig zijn? Jongeren vinden het vooral leuk, weer iets nieuws, maar vaak vergeten ze hun wortels.
,,De samenzweerders grijpen juist heel sterk terug op de geschiedenis. Maar ik vraag mensen niet om emerging te worden, of in een woongroep te gaan wonen. Ik vraag mensen om net als deze jongeren op zoek te gaan naar een authentiek geloof, dat niet alleen mooi is op zondag, maar een reden is om 's maandags uit bed te komen. Ik hoop dat mensen kritisch durven te gaan kijken naar de ideeën die ze hebben over het goede leven."
Want die hebben we van onze cultuur overgenomen, zegt u.
,,Absoluut. Onlangs vroegen we een groep christenen in Californië op te schrijven hoe 'het goede leven' er volgens hen uitziet. Mensen van boven de veertig bleken vooral te dromen van grote landhuizen, veel ruimte, een garage voor een stuk of zes auto's en een oprit die niet onderdoet voor een gemiddelde Nederlandse snelweg. Alle mensen onder de veertig verstonden onder 'cool' of 'het goede leven' vooral een luxe appartement in de binnenstad, theater en veel beleving. Je merkte dat mensen echt bezig waren met hun eigen stukje paradijs - maar dan basis van westerse waarden."
Het goede leven
Maar we leven toch in de tijd van genade? We mogen toch genieten van alles wat God ons geeft?
,,Als ik dergelijke reacties krijg, vraag ik me af of we wel over hetzelfde koninkrijk praten. Is het 'overvloedige' leven waar Jezus over praat, hetzelfde als alles kunnen krijgen uit het mondiale winkelcentrum? Dat vind ik het grootste probleem: we laten onze visie op dat waarvoor we op aarde zijn, bepalen door de cultuur, en niet door Jezus. Daar zou catechisatie voor jongeren eens over moeten gaan. Wie bepalen onze waarden? Dat zijn meer en meer de verkopers van 'coolheid', de marketeers van de globalisering. Ze praten ons aan dat we mee moeten doen in de ratrace, dat we meer moeten werken, meer moeten kopen en meer tijd achter onze computer moeten doorbrengen. Die waarden verander je niet met een uurtje zondagsschool."
Wat is het goede leven van Jezus volgens u?
,,Het leven vinden door het te verliezen, in dienst aan God en anderen. Mijn vrouw Christine heeft in de jaren tachtig het medisch programma van Mercy Ships opgezet. Ze heeft met eigen ogen gezien hoe mensen daar veranderen. Mensen vinden het goede leven van God door anderen te dienen."
U noemt in uw boek veel voorbeelden van maatschappelijke betrokkenheid en sociaal werk. Moeten we zo het Koninkrijk van God bouwen?
,,Nee, het is Gods werk om zijn Koninkrijk te bouwen. Maar wij kunnen ontdekken wat God al aan het doen is, en daarin onze plek gaan innemen. Ik vraag mensen altijd om eens goed de tijd te nemen om na te denken over hun eigen roeping. Wat is je eigen missionstatement? Begin daarmee, en probeer je omgang met tijd en geld daarop aan te passen."
U beschrijft hoe mensen zo uitkomen op woongroepen op de Filippijnen, of bij experimentele kerken in de binnenstad. Maar wat heb je daaraan als je in een blanke wijk woont en een druk gezin hebt? Wat moet je dan?
,,Het is niet zo ingewikkeld. Een vriendin van ons had een buurvrouw die een pan met eieren had laten ontploffen. Haar hele keuken was een puinhoop. Ze heeft haar geholpen om de zooi op te ruimen. Vervolgens besloten ze om samen in de buurt meer van dit soort klusjes te gaan doen. Ze ontdekten heel veel verborgen noden. Wat er ontstond, was een soort gemeenschap van mensen die voor elkaar gingen zorgen. Het lijkt klein en onbeduidend, maar ik zie deze voorbeelden als hoopgevende mosterdzaadjes, waar God mee verder gaat."
Creatieve kring
Hoe werk je daaraan als je lid bent van een kerk waar mensen het wel prima vinden om elkaar een keer per week op zondagochtend te zien en verder niets?
,,Ik zou niet proberen de kerk te veranderen. Ik zou je willen stimuleren om een paar mensen te vinden die ook meer willen en die willen werken aan een echte gemeenschap. Dat kan je kring zijn. Neem samen de tijd om je roeping op papier te zetten."
De toekomst van de kerk is in handen van leden die meer willen?
,,Ja, bij mensen die bereid zijn hun levens te reconstrueren, opnieuw uit te vinden. Die de creativiteit weer gaan gebruiken die God in hen heeft gelegd. Maar dat kun je niet alleen. Echte reconstructie vindt plaats in gemeenschap. Mijn vrouw en ik proberen dat in een woongemeenschap, maar het kan ook vanuit verschillende huizen. Als er maar echt wordt gekozen voor gemeenschap. Een familie die ik ken, ontdekte dat het hun roeping is gastvrijheid te bieden aan de buurt. Ze besloten elke woensdag iemand uit te nodigen voor de maaltijd. Niet alleen de buurt veranderde, maar ook hun eigen kinderen. Die gingen Gods feestelijke agenda ontdekken."
Wat voor feest is dat dan?
,,Jesaja beschrijft heel duidelijk de toekomst die ons te wachten staat. God zal alle volken uitnodigen om samen te komen op zijn berg. De zieken zullen genezen en oorlog zal verdwijnen. We zullen aan tafel worden genodigd en feestvieren, met de beste wijnen en de beste gerechten die de volken zullen meebrengen. Dat is een feestelijke toekomst. Hoe kunnen we dat beter aankondigen dan door overal zulke feestjes te vieren? Dat is precies wat de nieuwe samenzweerders ons leren."
De nieuwe samenzweerders
Tom Sine introduceert in zijn boek De nieuwe samenzweerders vier groepen van vernieuwers, ,,hoopgevende mosterdzaadjes, waar God mee verder gaat".
De emerging churchstroming
Vanaf eind jaren tachtig begonnen jonge christenen in Engeland en de VS na te denken over nieuwe vormen van kerkzijn in een postmoderne cultuur. Ze experimenteerden met alternatieve vormen van aanbidding, zoals nachtelijke bijeenkomsten in bioscopen en oude liturgieën in hippe lunchrooms. Deze zogenoemde emergingbeweging bestond lange tijd vooral uit blanke mannen, hoewel de laatste tijd meer vrouwen zich aansluiten en de beweging een mondiaal karakter krijgt.
Een mogelijke definitie van deze bonte verzameling initiatieven is volgens Sine: ,,Gemeenschappen die de weg van Jezus willen gaan binnen een postmoderne cultuur." De missie van de emerging churches is per definitie naar buiten gericht, vanuit een verlangen om een positieve invloed te hebben op de levens van mensen in hun omgeving. Christenen in de emerginghoek voelen zich over het algemeen betrokken bij sociale thema's.
In de emerging church krijgen verhalen de voorkeur boven theologie, vragen boven antwoorden, expressie boven programma. Je ziet er veel liturgische experimenten en creatieve vormen van aanbidding.
Emergingleiders willen mensen aansporen tot een authentieker, doorleefd, holistisch geloof. Precies daarom moet de gevestigde kerk hen in de gaten houden, aldus Sine.
De missionaire stroming
In tegenstelling tot de emerging church kent de missionaire kerk zijn oorsprong in de academische wereld. Wetenschappers daagden traditionele kerken uit zich meer op de buitenwereld te richten. Ze werden geïnspireerd door onder meer Lesslie Newbigins ideeën over geloof, cultuur en missie, en door de boeken van de Brit Stuart Murray over christendom in een postchristelijke cultuur.
De missionaire leiders in de gevestigde kerken zijn het in veel zaken eens met hun tegenhangers in de emerging church, maar ze hebben vaak een theologische opleiding gevolgd en zijn meer multicultureel gericht. Velen hebben als doel missionaire kerken te stichten binnen bestaande denominaties. De Anglicaanse Kerk in het Verenigd Koninkrijk is begonnen met het ondersteunen van een hele reeks missionaire experimenten onder de naam Fresh Expressions.
Deze stroming stelt ons volgens Sine de vraag: hoeveel van onze tijd en middelen is gericht op het bevredigen van de behoeften van de mensen van de kerk, in plaats van op het toerusten van de leden om hun omgeving te dienen?
De multiculturele stroming
God is iets nieuws aan het doen met jonge mensen uit verschillende culturen die samenkomen. Dat is bijvoorbeeld te zien onder jonge AfroAmerikanen die deel uitmaken van de stedelijke hiphopcultuur in Amerika. Hoewel de meesten van hen nooit van postmoderniteit hebben gehoord, staan velen argwanend tegenover moderniteit, autoriteit en kantenklare antwoorden. Er zijn zelfs monoculturele kerken die zich beginnen af te vragen of hun model wel helemaal bijbels is. Kun je jezelf wel kerk noemen als je allemaal hetzelfde bent? Sommige kerken introduceren liturgische elementen uit verschillende culturen.
De nieuwe multiculturele stroming is divers, maar wat de aanhangers ervan gemeen lijken te hebben, is - net als de emerging church - het verlangen aan te sluiten bij een nieuwe generatie. Met de missionaire kerken delen ze de nadruk op een missie die gericht is op de behoeften van mensen buiten de kerk. Ze zijn daardoor veel meer betrokken bij lokale en wereldwijde zending.
Deze stroming mogen we niet vergeten, zegt Sine, en niet alleen omdat ons land multicultureler wordt. ,,Ze biedt een voorproefje van de toekomst van God, waar alle volken Hem zullen dienen in hun eigen taal, op hun eigen manier."
De monastieke stroming
In tegenstelling tot de andere drie zijn de meeste groepen binnen de monastieke stroming niet geïnteresseerd in het planten van nieuwe kerken. Een deel ervan voelt zich in de eerste plaats aangetrokken tot de spirituele aspecten van het kloosterleven, en wil dat toepassen in het dagelijks leven. Er zijn de laatste jaren verschillende nieuwe lekenordes opgericht, zoals de Orde van het Mosterdzaad.
De wat radicalere groepen voelen zich vooral aangetrokken tot het leven in een gemeenschap te midden van de armen, met aandacht voor gebed en liturgie. Velen van hen kiezen ervoor te leven op hetzelfde economische niveau als de armen om hen heen.
Eén van de nieuwste uitingen is de 'nieuwe monastieke beweging' die in 2005 in de VS is opgericht. De jonge deelnemers wonen in gemeenschappen waar ze tussen de armen willen leven, vaak in achterbuurten, en hebben een paar 'scholen voor bekering' opgericht. De boeken van een van hen, Shane Claiborne, vinden tegenwoordig hun weg naar Nederland.
Alle monastieke groepen zetten zich sterk in voor sociale gerechtigheid, verzoening en politieke campagnes voor de armen.
,,Deze groepen stellen ons een belangrijk voorbeeld door hun radicale keuze voor Gods Koninkrijk te midden van een consumptiecultuur", zegt Sine. ,,Ze zien kerk niet als gebouw voor de zondag, maar als gemeenschap waarin we zeven dagen per week leven."
Gerelateerde artikelen
- Tegeltuinen, Jacques Ellul en de invloed van techniek (podcasts)
- Oorlog is hel (Karavaan der Zotten)
- Vrije ruimte uithakken (Karavaan der Zotten)
- Wij weigeren vijanden te zijn (Karavaan der Zotten)
- 'Gastvrijheid mag je nooit uitbesteden' (overig)
Gebruikte Tags: geloof