Trouw (16 mei 2012)
Italiaanse ondernemers willen eerlijk delen
Niet nemen, maar geven. Dat is de cultuur die de ondernemers van het katholieke netwerk Economie van Gemeenschap willen verspreiden. "We lijden aan het koning Midassyndroom."
- Lees ook: De mens heeft een te zwaar gewei (De Groene Amsterdammer)
Op een half uur rijden van Florence, in een van de dorpen tussen de heuvels in het grijsgroene olijflandschap, staat een blinkend kantorencomplex met daarin tientallen verschillende bedrijven. Uit de reclameborden buiten valt niet direct een gemene deler op te maken: je ziet de namen van een consultant, een landbouwcoöperatie, een gezondheidscentrum, een bouwer van zonnepanelen en een afdeling van de Banca Etica. Maar ook een boekwinkel, een ijsmaker, een installateur en een café waar breilessen worden gegeven.
Deze bedrijven zijn er niet per ongeluk terechtgekomen, hier in de plaats Loppiano. Ze horen allemaal bij de zogenaamde Economie van Gemeenschap, een netwerk van ondernemers die willen bijdragen aan een economie waar de armen een plek hebben. In hun eigen woorden: ze willen werken aan een cultuur van delen.
"Officieel noemen we het de Economie van Gemeenschap in Vrijheid", vertelt Eva Gullo, voorzitter van het bedrijfspark, Polo Lionello. "Ondernemers sluiten zich aan omdat ze er persoonlijk in geloven." Er is niet zoiets als een keurmerk. De enige harde afspraak gaat over de winst: een derde gaat naar armoedeprojecten, een derde wordt geïnvesteerd in de vorming van medewerkers in de cultuur van het netwerk en de rest wordt opnieuw geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling. Waar maatschappelijk verantwoord ondernemen soms blijft steken bij een potje voor goede doelen, wil de Economie van Gemeenschap meer, zegt Gullo, zelf voormalig HR-consultant. "Het gaat om het verbreiden van een cultuur van geven, in plaats van nemen. Dat komt vooral tot uiting in hoe we omgaan met relaties, tussen managers en werknemers, tussen leveranciers en klanten, tussen investeerders en uitvoerders. Voor een dienstverlener betekent dat misschien vooral: goed werk leveren en correct handelen. Voor andere bedrijven betekent het misschien dat ze zich organiseren als coöperatie."
De Economie van Gemeenschap komt voort uit Focolare, een Rooms-Katholieke lekenbeweging die wil werken aan liefde en eenheid tussen mensen, met de nadruk op de wereld buiten de kerk. Het waren Braziliaanse ondernemers binnen deze beweging die in 1991 een economische poot oprichtten, geïnspireerd door het evangelische beeld van de eerste christenen die alles deelden en geen gebrek leden. In totaal zijn nu zo'n 800 bedrijven aangesloten, vooral in Brazilië en Italië, maar ook bijvoorbeeld in België en Duitsland.
De beweging zet zich af tegen een economie waar alles draait om winst en consumptiegroei. Luigi Bruni, als econoom aan de Universit van Milaan één van de voortrekkers, zei het eens zo: "We lijden aan het koning Midassydroom. We zijn omringd door goud, maar sterven door de honger naar zingeving en geluk." Bruni is in Italië pas uitgekomen met zijn nieuwe boek De deugden van de markt.
"Het ongebreidelde kapitalisme heeft geen antwoord op de grootste behoeften van vandaag", zegt Gullo, "maar dat betekent niet we filantropen zijn. We blijven trouw aan onze roeping als ondernemers. We zijn commercieel en zijn in staat om te innoveren en winst te maken." Een van de beloftes die deelnemers onderschrijven is dan ook dat ze hun creativiteit zullen inzetten om welvaart en banen te scheppen. "Je kunt wel goede relaties met iedereen hebben, maar als je slechte resultaten boekt, kom je niet verder. Wij willen een balans tussen solidariteit en efficiëntie. We willen met onze bedrijven bewust bijdragen aan een herverdeling van welvaart."
|
|
| foto: Gerrit-Jan Huinink |
Coöperaties
Wat deze waarden concreet inhouden, laat Terre di Loppiano zien, een coöperatie die olijven, druiven en andere gewassen verbouwt en een aantal accomodaties heeft voor toeristen. "Wij willen ons vooral onderscheiden in de manier waarop werknemers en leidinggevenden met elkaar omgaan", zegt Giorgio Balduzzi, directeur. "Werknemers mogen meepraten met het beleid. Het is goed voor de teamspirit, en dat maakt weer dat we beter werk afleveren. Omdat we de zorg voor mensen centraal stellen, is er vanzelf ook een nadruk op gezonde, biologische producten onstaan."
Ook het hier aanwezige gezondheidscentrum, Risana, is coöperatief opgezet. In 2009 heeft een aantal artsen, tandartsen en fysiotherapeuten zich hier samen gevestigd. "Niet alleen de artsen, maar ook de assistenten en de secretaresses zijn lid van de coöperatie", zegt Maria Teresa Fumi, tandarts. "Iedereen is medeverantwoordelijk. We zijn een team samen. Zelfs de inrichting hebben we met elkaar bedacht." Verschillende specialisten, die elders werken, vinden het een mooi model en doen parttime mee. Ook in Italië voelen mensen zich vaak niet meer dan een nummer. "Wij zetten mensen in het middelpunt. Uiteindelijk trekt dat cliënten aan en is dat ook commercieel dus aantrekkelijk." De winst wordt verdeeld volgens de principes van de Economie van Gemeenschap.
Polo Lionello staat - niet toevallig - aan de rand van het plaatsje Loppiano, dat in de loop der jaren soort een internationaal vormingscentrum is geworden, in de vorm van een heus Focolaredorp. Veel veel buitenstaanders is deze wereldwijde beweging vaak lastig te doorgronden. De financiële en organisatorische structuur komt schimmig over, evenals de doelstelling en het zweverige taalgebruik. In deze krant heeft iemand Focolare zelfs wel eens vergeleken met een sekte.
Nieuwe vormen
Wat in elk geval geen kenmerk is van sektes is de nadruk op dialoog met andersdenkenden. Ook de Economie van Gemeenschap, waar tot nog toe vooral Focolaremensen aan meedoen, heeft uitdrukkelijk niet de missie om binnen de scene te blijven. "We willen juist de cultuur besmetten", aldus Gullo. "Twee eeuwen geleden ontstonden er in Italië coöperaties om iets te doen aan de werkloosheid. Mensen bedachten nieuwe vormen, waardoor de economie veranderde. Wij denken dat er ook nu, in deze tijd van crisis, nieuwe vormen moeten ontstaan." Bedrijven die de principes onderschrijven, worden toegelaten, ook als ze niet bij Focolare horen.
Gullo moedigt deelnemende bedrijven aan bij elkaar te gaan zitten, om zo als laboratorium te fungeren. "Dat helpt om gemotiveerd te blijven. Veel mensen hebben collega's of werknemers die de visie niet delen. Met conferenties en cursussen willen we ze helpen om zich de waarden eigen te maken. Pas dan kun je een cultuur veranderen." Bedrijven die meedoen behoren eigenlijk allemaal tot het midden- en kleinbedrijf. "Mensen die bij een multinational werken, merken vaak dat je de cultuur daar niet zomaar kunt veranderen. Dat kan alleen samen. Misschien moeten er eerst meer bedrijven meedoen. Dan kunnen er, in dialoog of in confrontatie met de rest van de economie, in een netwerk van werkelijkheden, nieuwe antwoorden ontstaan."
Miljonairs niet nog rijker maken
"Dit is een mooi voorbeeld van social venture", zegt Gert van Dijk, bijzonder hoogleraar social venture economics aan de universiteiten van Nyenrode en Tilburg. "Dat is ondernemen, op een commerciële manier, maar met een niet-financiële doelstelling, zoals duurzaamheid of plattelandsontwikkeling in Afrika."
Het is sterk in opkomst en begint ook in de academische wereld erkenning te krijgen. "In Nederland heb je de vereniging Nijenroad voor social venture-ondernemers zoals Paul Baan en Ruud Koornstra. Het kenmerkende is dat ze winst zien als bestemmingswinst: niet om miljonairs nog rijker te maken, maar om te herinvesteren in dezelfde doelstelling - en als het even kan in dezelfde regio."
Italië is wel een apart geval omdat de regio's zo belangrijk zijn. "Daardoor zijn er veel kleine supermarkten en coöperaties die een sterke binding met de omgeving hebben. Ook biologische landbouw is er groot. Mensen vinden het veel vanzelfsprekender om een hamburger uit de eigen streek te kopen."
De katholieke wortels van de Economie van Gemeenschap zijn niet verrassend, zegt Van Dijk. "Vooral in Zuid-Amerika vindt in die hoek veel debat plaats over het geweld van de globalisering. In katholieke landen bestaat sowieso meer de neiging om de gemeenschap te zien als aanspreekpunt van ethisch handelen, is mijn opvatting." Landbouwcoöperaties zijn in de noordelijke landen wel veel groter, zegt Van Dijk, die tevens hoogleraar coöperatief ondernemen is in Wageningen en Nyenrode. "Maar ze zijn bij ons vaak veel zakelijker. Principes laten we liever over aan individuen."
Zie voor de Economie van Gemeenschap ook www.edc-online.org.
Gerelateerde artikelen
- Circulaire zonnepanelen uit Nederland (De Groene Amsterdammer)
- Tegeltuinen, Jacques Ellul en de invloed van techniek (podcasts)
- Oorlog is hel (Karavaan der Zotten)
- Vrije ruimte uithakken (Karavaan der Zotten)
- Wij weigeren vijanden te zijn (Karavaan der Zotten)
Gebruikte Tags: crisis, duurzaam, economie, geloof, italië