Kijk 1 (januari 2014)
Hoe de maffia Italië in zijn greep houdt
De meeste landen hebben al genoeg problemen met één criminele organisatie, maar Italië telt drie maffia's. Geen wonder dat de georganiseerde misdaad er in allerlei vormen opduikt. Daardoor weet nog steeds niemand precies hoe machtig de maffiosi nu eigenlijk zijn.
- Lees ook: Gewoon een rotbaan (VPRO Gids)
Op het YouTube-filmpje is eigenlijk niets te zien. Een groepje oude mannen dat een beetje staat te babbelen, voor een Mariabeeldje in een Zuid-Italiaans dorp. Het is 2010. De bejaardenclub op stap. Lijkt. Totdat je doorkrijgt dat dit de jaarlijkse leiderschapswissel is van een geheim genootschap dat miljarden per jaar verdient aan cocaïne en wapens, de machtigste misdaadorganisatie ter wereld: de ’ndrangheta, de maffia van Calabrië, het puntje van de Italiaanse laars. Nooit eerder wist een politiecamera zo dicht bij de leiders te komen. Nooit eerder had de politie bewijs dat dit leiderschap überhaupt bestond.
Italië heeft de twijfelachtige eer om thuisland te zijn van niet één, niet twee, maar zelfs drie grote maffia's. De term maffia, mafia in het Italiaans, werd oorspronkelijk alleen gebruikt voor de Cosa Nostra in Sicilië. Tegenwoordig worden ook de Camorra van Napels en de 'ndrangheta ermee bedoeld, plus een paar verwante organisaties.
Maffia is meer dan georganiseerde misdaad. Het is georganiseerde misdaad die is verweven met de politiek en de economie van de bovenwereld. In Italië zijn het bovendien “genootschappen van eer”, zoals ze zichzelf noemen. Hun structuur is gebaseerd op geheime vrijmetselaarsrituelen en een erecode waar zwijgplicht bij hoort – althans, in Calabrië en op Sicilië, want in Napels is de maffia daarvan afgestapt. Wel zijn ze alle drie verdeeld in clans of groepen die de macht hebben in hun eigen dorp of wijk, waar ze geld afpersen van winkeliers in ruil voor bescherming. Daarbuiten verdienen ze miljarden met illegale handel en smokkel. Hoe is het mogelijk dat geheime, criminele genootschappen zo veel macht hebben in een modern, Europees land?
Opkomst
Zonder de conflicten in de negentiende eeuw, toen Italië één werd, had de maffia nooit zo machtig kunnen worden, en al helemaal niet zonder het conflict dat na de Tweede Wereldoorlog losbarstte: de Koude Oorlog. Het communisme was heel sterk in Italië, en dat mocht met alle mogelijke middelen worden bestreden. Met steun van de CIA. De regering vond het wel nuttig om de maffia de ‘orde’ te laten bewaken. Ze hielden de arme, linkse boeren in bedwang en schakelden bovendien veel ongeorganiseerde criminelen uit. Politici knepen een oogje dicht in ruil voor stemmen. Dat schrijft de Engelse historicus John Dickie in zijn nieuwe boek Maffiarepubliek, dat onlangs is vertaald.
Het land betaalt nu nog de prijs. De maffia's hebben hun tentakels diep in de politiek en de economie. Hun organisaties lijken op een soort holdings, met winsten uit de ene sector die in de andere sector worden vermenigvuldigd. Zoals de bouw, want daar zijn miljarden uit te knijpen. Door via bevriende politici dure bouwprojecten te ritselen, arbeiders uit te buiten, gebouwen neer te kwakken waar ze niet horen, of de boel maar gewoon half op te leveren. De mensen die er vervolgens komen wonen, zijn weer afhankelijk van de gunsten van de maffia voor elektriciteit, reparaties, of voor aansluiting op het wegennet.
Tussenkop
Nog steeds is het heel verleidelijk voor ondernemers om maar gewoon mee te werken. Het scheelt administratieve rompslomp, je kunt je mensen contant uitbetalen en je hoeft je niet aan voorschriften te houden. En als dat je niet overtuigt, dan helpt het misschien dat ze je machines in brand steken als je niet meewerkt. En de machines van de concurrent als je wel meewerkt. Op Sicilië werden in 2011 maar liefst 2246 gevallen van vandalisme en brandstichting gemeld.
Een schokkend voorbeeld van de corruptie is de Autostrada del Sole, de snelweg van Noord- naar Zuid-Italië, die na een halve eeuw bouwen nog steeds niet af is. De weg kronkelt door zo veel mogelijk electorale districten van allang vergeten ministers. Op veel plaatsen is de weg zo smal en bochtig dat het verkeer er altijd vast staat, en een deel van het wegdek is in slechte staat. De maffia heeft er op de meest doortrapte manieren aan verdiend: door bouwterreinen te bewaken, door explosieven te stelen, maar ook door projecten te vertragen, vervolgens de schuld te geven aan ‘de maffia’, en daardoor nog meer geld van de overheid los te peuteren.
Behalve deze ‘legale’ markten heeft de maffia nooit moeite gehad met het zwaardere werk. Ontvoeringen bijvoorbeeld, die in het verleden een ware industrie vormden. Maar dit alles verbleekt bij de megawinsten die tegenwoordig worden gemaakt in de drugshandel. Drugsgeld wordt vervolgens weer vrolijk witgewassen door te investeren in bouwprojecten in sterke economieën, zoals Duitsland en Nederland. Voor de maffia is er geen verschil tussen bovengronds en ondergronds.
Politiek
We hebben het niet over Zimbabwe of Azerbaidzjan, maar over een westers, 21e-eeuws land. Hoe is het mogelijk dat de maffia nog steeds zo machtig is? Maffiahistoricus Dickie legt uit. “Dat justitie tot voor kort niet eens kon aantonen dat de 'ndrangheta een bestuur had, laat zien van hoe ver ze moesten komen. De maffia is gewoon decennialang genegeerd.”
Heel lang hielden de autoriteiten vast aan de mythe dat de maffia een cultureel fenomeen is. “Het zou onlosmakelijk zijn verbonden met de ruige, romantische onafhankelijkheidsdrang van Zuid-Italianen die de eer van hun arme families met hand en tand willen bewaken, en geen zin hebben om naar Rome te luisteren. Dat het dus gewone criminelen zijn met een cultureel bepaalde stijl.”
De mythe is decennialang herhaald door rechters en politici, die daardoor nooit serieus de maffia hoefden aan te pakken. “Pas in de jaren tachtig werd erkend hoe georganiseerd deze criminelen waren en hoe diep verweven met het establishment”, zegt Dickie. “Zuid-Italië dreigde echt een narcostaat te worden.”
Gouden zet
Er was een halve burgeroorlog voor nodig om de waarheid onder ogen te zien. Alleen al in de jaren tachtig vielen er minstens achtduizend doden, in oorlogen tussen verschillende clans, maar ook in de oorlog die uitbrak tussen de maffia's en de staat. Een hoofdrol was weggelegd voor onderzoeksrechter Giovanni Falcone. Hij bood maffiosi de kans op strafvermindering als ze meewerkten. Dat bleek een gouden zet. Met hulp van spijtoptanten bracht hij 1400 maffiosi van de Cosa Nostra voor de rechter. Voor het eerst werd erkend dat de Siciliaanse maffia meer is dan gewone criminaliteit. Het een geheim genootschap met winstoogmerk dat als doel heeft de politiek en de economie te infiltreren.
Falcone en zijn collega's zijn de helden van de Italiaanse geschiedenis. Ze wisten dat zij niet lang zouden leven. Falcone stichtte bewust geen gezin. Toen hij in 1992 bij een aanslag inderdaad omkwam, en kort daarna zijn collega Paolo Borsellino, braken grote straatprotesten uit. Dit was een keerpunt in de geschiedenis. De oude, corrupte orde verkruimelde. Socialisten en christendemocraten, die altijd de dienst hadden uitgemaakt, bleken diep in het net van de maffia te zitten en de christendemocratische partij hield in 1994 op te bestaan. Een nieuwe partij, Forza Italia, van mediamagnaat Silvio Berlusconi, kwam aan de macht, samen met de rechtse Lega Nord.
Grijze zone
Is het sindsdien beter geworden? Ja en nee. “De maffia lijkt niet meer zo machtig als in de jaren tachtig”, zegt Dickie. “Het aantal moorden is lager dan ooit. Maar de witteboordencriminaliteit is enorm. Een heel groot deel van de economie bevindt zich in een grijze zone. Moordt de maffia niet meer omdat ze minder machtig is, of omdat ze op een andere strategie is overgegaan? We weten het niet.”
Het is lastig in te schatten omdat ook zonder de maffia de corruptie welig tiert. “Zo zijn de vrijmetselaarsloges in Italië berucht. Ze hebben geen gewapende tak, zoals de maffia, maar doen wel aan vriendjespolitiek en zelfpromotie. Vooral in Calabrië is de economie heel schimmig.”
De oude politici zijn weg. Maar niemand gelooft dat hun opvolgers, zoals Silvio Berlusconi, wel schone handen hebben. Veel van de wetten die hij onder zijn bewind heeft uitgevaardigd, kwamen de maffia toevallig heel goed uit. Er worden grote maffiabazen opgepakt, maar veel te vaak worden ze ook weer vrijgelaten. Zoals Michelle Aielo, een steenrijke, corrupte aannemer uit Sicilië, die in 2011 vijftien jaar cel kreeg. Hij mag zijn straf thuis uitzitten. De reden: bonenallergie.
“Er gebeuren goede dingen”, zegt Dickie. “Er zijn groepen ontstaan van ondernemers die weigeren beschermgeld te betalen. Maar nog steeds doen de meeste ondernemers daar niet aan mee. En nog steeds stemmen veel Italianen op politici die een strafblad hebben. De politiek is een totale chaos.”
Wel zijn politie en justitie wakker geworden, zegt Dickie. “Terwijl politici zichzelf belachelijk maken, voeren zij de echte strijd tegen de maffia. Het is nu aan het Italiaanse volk om dat ook te doen.”
De grote drie
Cosa Nostra
De Cosa Nostra is het bekendse genootschap, gevestigd op Sicilië. De belangrijkste inkomsten komen uit drugshandel, bouwprojecten, prostitutie, wapenhandel, afpersing en woekerleningen. De afgelopen jaren is de top van deze maffia zwaar toegetakeld, met als hoogtepunt in 2006 de arrestatie van de baas, Bernardo Provenzano, die 43 jaar door de politie werd gezocht.
Camorra
De Camorra is actief in en rond Napels, in Campanië. Vroeger had het een vrijmetselaarsstructuur, maar nu is het een netwerk van wel honderd criminele organisaties. Belangrijkste inkomsten komen uit drugs, afvalverwerking, wapenhandel, smokkel van immigranten, prostitutie en afpersing. De Camorra heeft veel banden met de financiële wereld. De organisatie kreeg bekendheid door Gomorra, een boek van Roberto Saviano, dat ook is verfilmd.
'ndrangheta
De 'ndrangheta (spreek uit als en-dráng-geta) is actief in Calabrië. Dit is de sterkste en gevaarlijkste maffia ter wereld, met wereldwijde afdelingen en een monopolie op de cocaïne-import uit Colombia. Een andere belangrijke sector is de wapenhandel. Als enige maffia is de 'ndrangheta bijna helemaal gebouwd op bloedbanden, waardoor het veel moeilijker voor de politie is om spijtoptanten te vinden.
Gerelateerde artikelen
- De leegte van geweld (Karavaan der Zotten)
- Poetin, Oekraïne, en de verleiding van het kwaad (Karavaan der Zotten)
- Sterke buitenkant, zwakke binnenkant (Kijk)
- 'De bereidheid om kernwapens in te zetten, is groter dan we denken' (Trouw)
- De 'pastor van Bagdad' is voor niemand bang (Volzin)
Gebruikte Tags: geweld, italië
Volgens de middenstand uit Noord-Italie zouden veel onroerend goed in de omgeving van het Garda Meer in handen zijn en komen van de ‘ndrangheta.
Nando - 20-06-’14 20:36Daarom vragen ze betalingen via Visa om zo geen kassas te hebben.