Karavaan der Zotten (6 maart 2022)
Poetin, Oekraïne, en de verleiding van het kwaad
Alsof de duvel ermee speelde, brak in de week dat de QR-code werd ingetrokken een grote oorlog uit in Oekraïne. In no time zaten we weer aan de buis gekluisterd, op zoek naar nieuwtjes, cijfers, beelden van geweld en verderf, en schoten we allemaal weer in dezelfde reflex. Ik wel, in elk geval.
- Lees ook: Gewenst: beveiliger of Rambo? (Trouw)
Ik heb een déjà vu. Toen corona nog het grote gevaar was, onze collectieve vijand, zaten we allemaal aan de buis gekluisterd voor apocalyptische beelden uit Italië en de laatste cijfers over dood en verderf. We werden opgeroepen om mee te doen met de grote strijd, waar alle beschikbare middelen voor moesten worden ingezet. Deze middelen werden langzaam maar zeker erger dan de kwaal, en ik voelde me daar steeds ongemakkelijker bij. Ik was niet de enige, er was een grote groep criciti, maar bij die critici voelde ik me al net zo ongemakkelijk. Die bagatelliseerden vaak het gevaar en verspreidden een enorm wantrouwen dat ik net zo gevaarlijk vond als corona zelf. Het was voor mij en een een paar vrienden de reden om te proberen een derde weg te formuleren, om te leren leven mét corona.
Een maandje na onze eerste bijeenkomst ging het hele coronaverhaal uit als een nachtkaars. Maar alsof de duvel ermee speelde, brak in de week dat de QR-code werd ingetrokken een grote oorlog uit in Oekraïne, en in no time zaten we weer aan de buis gekluisterd, op zoek naar flarden van nieuws. Wat ik me nu met een schok besef: onze reflexen zijn hetzelfde. Die van mij wel in elk geval.
Geweld brengt ons allen samen
Ik voel direct weer een diepe fascinatie voor geweld, voor het kwaad, voor beelden van dood en verderf. Ik slurp de meningen op van experts en duiders, en laat me meevoeren in ronkende woorden over de ellende van de arme Oekraïners en de strijd tegen het nieuwe kwaad – Poetin – die niet luistert naar watjes maar alleen naar wapens die groter en sterker zijn dan de zijne.
En wat voelt dat lekker! Geweld brengt ons allen samen. Wij, de vrije, weldenkende wereld, we zijn één, één met de lijdende massa in de Oekraïne, één met Russische dissidenten, één met alle Goede Mensen in de EU, waar de Oekraïne eigenlijk direct lid van zou moeten worden. Laten we ze alles geven, laten we ze bewapenen, waarom vechten onze legers zelf niet mee? In luttele dagen tijd worden defensiebudgetten opgeschroefd, schudt Duitsland zijn antimilitaristische veren af, en pleiten zelfs linkse politici – zoals in alle oorlogen – voor wapenleveranties en een Europees leger. There Is immers No Alternative?
Ik voel bij mezelf direct ook irritatie over de complotdenkers en ontkenners – weer uit dezelfde populistische hoek – die doen alsof kwaad geen kwaad is, alsof de elite ons misleidt, die dwepen met de fouten van ónze beschaving en óns aandeel in de conflicten om die van de ander (Rusland) te bagatelliseren.
Maar als ik eerlijk ben hebben ze ten dele wel echt een punt. Wij dragen ook schuld. Ik roep zelf ook al jarenlang dat wij het zijn die met onze verslaving aan gas en olie (en fossiele stroom) dictators voorzien van enorme bakken geld om wapens te kopen. Nu nog steeds stromen de miljoenen gasinkomsten vrolijk van ons richting Poetin, ondanks alle sancties en grote woorden. En het is ook echt waar dat dictators bang voor ons zijn omdat onze leiders vaak hebben laten zien dat ze met wapens de wereld willen verbeteren, ook al moeten ze daarvoor beloftes breken (om de NAVO niet oostwaarts uit te breiden bijvoorbeeld) of regimes omverwerpen, denk aan Afghanistan, Irak, Libië en Syrië. Onze militaire alliantie bestaat uit de grootste verzameling wapens ooit in de geschiedenis, ook al ‘bedoelen’ we alles heel vreedzaam uiteraard. Onze Amerikaanse, Engelse en Franse partners hebben een paar duizend (!) kernkoppen liggen om Rusland en China in te dammen en in tegenstelling tot hen willen wij niet beloven dat we ze nooit als eerste zullen gebruiken – waarmee we de ganse schepping in een uurtje zouden reduceren tot een hoopje as. Hoe goed we dit ook ‘bedoelen’, ten diepste is dit niet anders dan een dealtje met de duivel zelf om het Westen veilig te houden. Zijn wij daar ooit tegen in opstand gekomen?
Ik zie het gevaar en het bloedvergieten van Poetin en zijn kliek, het leed dat wordt aangericht door de geest van patriottisme en macht. Ik zie dat echt als een spirituele ‘macht’ die over de wereld raast om harten in beroering te brengen en macht te vergroten. Maar ik ben beducht voor onze reactie. Dezelfde reactie als bij corona: dit is zo’n Ultiem Kwaad dat alle middelen geoorloofd zijn. Maar alle middelen hebben een prijskaartje. Bovendien stellen ze vaak alleen de schade uit maar pakken ze niet de bron aan. Heel concreet: stel dat we in staat zouden zijn om Oekraïne net zo sterk te maken als Rusland. Nu nog. Zouden we er dan voor zorgen dat Poetin als een bang musje zijn nederlaag erkent? Of zouden we het zaad zaaien voor een bloedige, langgerekte burgeroorlog, zoals in Syrië, of in het Spanje van de vorige eeuw, waar niemand wint en iedereen verliest? Niemand kan dat weten. Ik ook niet. Mijn gevoel zegt, achter de tv: asjeblieft, laten we al onze straaljagers naar Oekraïne sturen, iemand moet het stoppen! Maar mijn historische kennis zegt: laten we asjeblieft onthouden dat dit vaker is gebeurd in de geschiedenis en dat het bijna altijd leidt tot zeeën van bloed.
Misschien is de kern wel het zinnetje wat ik er even tussendoor gooide, dat het kwaad achter deze oorlog een spirituele macht is. Ik loop het risico dat een deel van de mensen nu afhaakt omdat ze dat te makkelijk vinden. Ik meen echter dat ik dan een laag toevoeg aan het conflict en dat die laag ons helpt om beter te reageren. In het koninkrijk van God, dat is de bril waarmee Jezus naar de wereld keek, moeten onze middelen en doelen altijd gelijk zijn. De middelen waar we uit kunnen kiezen zijn nooit neutraal. Ze groeien als we ze gebruiken. Ze ontkiemen en worden groter, en geven ons vruchten die lijken op die middelen. Grijpen wij naar het zwaard? Naar ballistische raketten, Joint Strike Fighters en kernkoppen die de schepping kunnen vernietigen? Wie zo’n zwaard opneemt, zal vergaan, zegt Jezus. Is There No Alternative?
Ik ben dus op mijn hoede voor de eerste weg – er is geen alternatief voor bewapening – en voor de tweede weg – er is geen probleem. Ik wil heel graag op zoek naar de derde weg. Misschien willen jullie met me mee zoeken, want ik heb ook geen gemakkelijke antwoorden. Ik heb geen draaiboek voor wat een ‘goede’ buitenlandse politiek is. Wat ik wel weet: buitenlandpolitiek is niet iets wat je kunt overlaten aan Den Haag of Brussel of Parijs. Buitenlandpolitiek is iets wat we zelf doen. Wij hebben met onze eigen keuzes namelijk invloed op het buitenland. Ik zou willen zoeken naar een paar mogelijke bouwstenen van zo’n persoonlijk buitenlandbeleid. Ik ga proberen om er een paar te formuleren, geïnspireerd op wat ik van andere mensen leer.
Eén is allereerst: verdriet. Het klinkt misschien nutteloos, verdriet, maar ik merk dat de afgelopen week het verdriet van mensen meer met me doet dan analyses. Vooral op de radio hoor ik veel stemmen langskomen van Oekraïners, zakenlui, diplomaten, maar ook Russen, die niet met simpele oplossingen of vingerwijzingen komen maar vooral héél erg verdrietig zijn. Je zou zeggen: wat heb je daar aan? Maar dit verdriet geeft me, gek genoeg, hoop, omdat het tot inkeer en dialoog leidt. Deze stemmen geven me hoop, hoop dat er mensen zijn die niet in simpele zwartwitschema’s denken. Geef ik zelf ruimte aan verdriet, om de mensen die hun huis of hun geliefden verliezen, of hun grond? Of spring ik ook snel door naar analyse en actie?
Inkeer is dan meteen een tweede. Mijn eigen betrokkenheid onder ogen zien. Mijn eigen aandeel in de oneerlijke verdeling van rijkdom, in onze overmatige consumptie van gas en olie en (gasgestookte) stroom. Ben ik bereid om een wereld te accepteren waarin we dat gewoonweg niet kunnen betalen? Of ben ik misschien zo rijk dat ik er nooit écht last van zal hebben? Ben ik dan bereid om mijn leven te delen met mensen die dan hun auto en hun verwarming niet meer kunnen betalen?
De kant van de armen kiezen is hier dus onlosmakelijk mee verbonden. Toen Jezus op aarde rondliep, werd zijn volk wreed onderdrukt door Romeinse overheersers, wreder dan Poetin ooit zal zijn. De Romeinen waren meer vergelijkbaar met IS. Jezus kwam niet met een plan om hen eruit te gooien, maar koos de kant van de kleine mensen, de armen, de provincialen, de vrouwen. Laten wij ook hun kant kiezen. Misschien zijn dat de vluchtelingen uit de Oekraïne. Niet alleen in de eerste weken als de emoties nog hoog zijn, maar ook ook daarna, als de camera’s weer wegdraaien en de media zich weer storten op de hoge energierekening. Zijn we bereid om mensen op te vangen, niet in azc’s, bij de overheid, maar in ons eigen huis?
Als het geweld onszelf gaat raken, komt er nog een element bij, een element dat ik terugzie bij veel Oekraïners, en dat is moed. Ik ben erg onder de indruk van mensen als Zelenski, die bereid zijn om hun leven te geven om hun land te verdedigen. Hij weet dat hij bovenaan de dodenlijst staat, en toch blijft hij bij de strijd, met zijn gezin. Ik denk dat wij die moed ook hard nodig zullen hebben als het geweld dichterbij komt, ongeacht of die moed bewapend of onbewapend is. En ik hoop dat ik die moed niet alleen ga inzetten om mijn land te verdedigen, maar ook mijn waarden.
De allergrootste tegenwerping van de veiligheidsexperts, en ook dat is exact een kopie van de coronacrisis: als we nu te sterk hangen aan onze waarden, als we nu niet álle middelen inzetten om dit kwaad te verslaan, dan wordt het probleem erger. In het geval-Poetin: hij gaat niet stoppen, hij luistert alleen naar brute macht, als we over ons heen laten lopen dan pakt hij morgen de Baltische staten en bedreigt hij overmorgen ons. Deze experts moeten we serieus nemen. Als wij willen vasthouden aan onze waarden, dan moeten we de optie serieus nemen dat wíj worden gepakt. Dat ónze welvaart eraan gaat, omdat het kwaad zich tegen óns gaat richten. Dat er mannen zijn die ons willen overheersen en dat wij daar dan niets tegen kunnen doen.
De macht verwerven om sterker te worden dan de slechteriken om leed te voorkomen heeft een prijskaartje
Nietsdoen is geen optie, zeggen deze experts, maar ik durf te zeggen dat dat niet klopt. Nietsdoen is altijd een optie. We doen ook niets tegen Erdogan, die journalisten en Koerden oppakt en vuile spelletjes speelt in Syrië. We doen ook niets tegen Xi Jinping, die meer dan een miljoen Oeigoeren laat opsluiten en martelen. Om de simpele reden dat we daartoe de macht niet hebben. Hebben we die macht bij Poetin dan wel? Hebben wij de taak om het leed dat hij veroorzaakt te voorkomen? Waarom lossen we het leed dan niet op in Ethiopië, in Soedan, in Venezuela, in Saoedi-Arabië, waar dictators ongekend verdriet en onrecht veroorzaken?
Mijn punt is: de macht verwerven om sterker te worden dan de tegenstanders om zo leed te voorkomen heeft een prijskaartje. Macht, raketten bouwen, bombarderen, wapens leveren, het kwaad willen vergelden, wekt een dynamiek op die we niet kunnen beheersen. Het is namelijk spiritueel, het is een geest die óns gaat beheersen, die ons gaat laten lijken op wat we bestrijden. In het begin hebben oprecht medeleven en verdriet de overhand, maar we hebben eerder gezien welke krachten we daarmee losmaken. Na élke oorlog die we instappen, zien we achteraf dat onze middelen sterker werden dan onze moraal. Dat we onszelf hebben verbonden met ándere machtige mannen die hun eigen agenda’s hebben. Met een geest van macht, die sterker is dan wij.
Voel je vrij om hieronder te reageren, liefst niet met kant en klaren meningen, maar in dialoogvorm. Ik heb wat elementen willen aandragen voor hoe wij wel en niet kunnen strijden tegen de macht van geweld, tegen de paarden uit de apocalyps die over de wereld razen met dood en verderf. Ik zie het als bouwstenen voor een derde weg.
Ik wil besluiten met het advies van een wijze Russische man, die ik eens sprak toen ik hem een paar jaar geleden bezocht. Hij was priester van een Russisch-orthodoxe kerk. Ik had hem bezocht omdat ik wilde weten waarom zijn kerk zo nauw verbonden leek met de machthebbers. Waarom hij zo weinig kritiek op Poetin leek te hebben. Wat vond hij nou echt van Poetin, en waarom kan de kerk zijn beleid niet veroordelen?
De priester had wel historische verklaringen voor het feit dat de oosterse kerk uit zelfbehoud vaak apolitiek wil zijn en dus goede banden zoekt met welke machthebber dan ook. Maar verder leek hij vooral verbaasd dat ik het gesprek steeds weer op politiek wilde brengen.
‘Waarom wil je steeds praten over Poetin? Poetin is maar een mannetje. De geschiedenis draait alleen om Christus. Wij willen helemaal niet gericht zijn op de mannetjes. Wij willen alleen gericht zijn op Christus.’
Gerelateerde artikelen
- Tegeltuinen, Jacques Ellul en de invloed van techniek (podcasts)
- Oorlog is hel (Karavaan der Zotten)
- Vrije ruimte uithakken (Karavaan der Zotten)
- Wij weigeren vijanden te zijn (Karavaan der Zotten)
- De leegte van geweld (Karavaan der Zotten)
Gebruikte Tags: geloof, geweld, vrede, wapenhandel