blog
Moeten christenen hun vijand bombarderen?
Nederlandse piloten gooien bommen op Irak. Veel gelovigen staan daar achter, omdat dit wel een extreem slechte vijand is. Maar moet een christen zijn vijand wel bombarderen?
294 x bekeken- Lees ook: Praten met het Kwaad (Trouw)
IS is een gevaarlijke beweging die extreem geweld gebruikt tegenover minderheden in Irak en Syrië en met haar radicale, fascistische islamopvatting in potentie ook het westen bedreigt. De internationale gemeenschap heeft daarom besloten om oorlog te voeren tegen IS, vanuit de lucht. Nederland doet mee aan deze oorlog, en zelfs de christelijke partijen in Nederland staan daar achter.
Als gelovige christen vind ik dit een gevaarlijke weg. Oorlog is niet de weg van Jezus, ook in dit geval niet, omdat het geen vrede brengt, ook in dit geval niet. En heel veel niet-gelovige experts zijn het hiermee eens.
Evangelie en geweld
Om te beginnen: ik lees de Bijbel niet als een wetboek, of een moraalboek. Als Jezus zegt dat wij onze vijanden moeten vergeven, onze andere wang moeten toekeren, en niet het zwaard moeten opnemen omdat we anders door het zwaard zullen vergaan, dan lees ik dat niet als morele stelregels die je makkelijk kunt copy-pasten naar iedere situatie. Maar ze zijn wél waar. Niet als wetsartikel, maar als inzicht in geweld en in onze conditie. Geweld is niet de weg van Jezus omdat het niet mag, maar omdat het tot de dood leidt. Het houdt ons gevangen in vijandschap, het verandert ons hart niet, het verandert het hart van de ander niet en het lost de achterliggende problemen niet op. De Bijbel laat zien dat vijandschap tussen mensen, die ontstaat door de vijandschap tegenover God, geen organisatorisch probleem is, maar het kernprobleem van de menselijke conditie. Vijandschap vreet ons op, en geweld leidt tot meer geweld.
De boodschap van de Bijbel is een boodschap van bevrijding, ook uit het geweld. Jezus liet zien dat we die bevrijding kunnen vinden als we zijn weg volgen. Hij leerde ons het kwaad niet te weerstaan, het geweld te ondergaan en onze vijanden te vergeven. Dat zijn geen aspecten van de weg, nee, de weg van Jezus verloopt via deze vergeving. Het kwaad niet weerstaan is in een bepaald opzicht de weg van Jezus.
Jezus leerde ons dat de instrumenten die we kiezen, de middelen, cruciaal zijn voor de toekomst die we oogsten. Gods koninkrijk wordt zichtbaar waar mensen Gods koninkrijk zoeken. Je kunt niet met verkeerde middelen aan Gods koninkrijk werken (wat niet betekent dat God onze verkeerde middelen niet ten goede kan gebruiken).
De kerk voert al eeuwenlang een debat over de rechtvaardige oorlog. Zijn er oorlogen die christenen mogen voeren omdat ze rechtvaardig zijn? In theorie misschien wel, denk ik. Er zijn strenge richtlijnen voor opgesteld. Maar in de praktijk werkt dat niet. In de praktijk is er nog nooit een oorlog geweest die rechtvaardig is begonnen én gevoerd én beëindigd. Oorlog maakt namelijk iets los, het verandert ons en leidt tot de dood.
Paulus schrijft in Romeinen 13 dat we blij mogen zijn dat de overheid het zwaard hanteert omdat we anders in chaos zouden leven. Het woord voor zwaard dat hij gebruikt, macharia, is een kort zwaard dat niets te maken heeft met oorlog maar met de rechtsstaat. Hij wist tegelijkertijd heel goed dat ook de orde en het recht van het wereldrijk uiteindelijk corrupt zijn en de vervolgde christenen wisten dat met hem. Het is geen toeval dat Jezus noch de apostelen ons oproepen om ons in te zetten voor de politieke orde in de wereld. Het enige wat Paulus hier doet is ons waarschuwen dat een slechte orde beter is dan chaos. Het kwaad moeten we met het goede bestrijden, zegt hij een hoofdstuk eerder, niet met het kwade. Petrus zegt hetzelfde, met als reden dat wij gasten zijn in deze wereld. We hebben ons te voegen naar de orde van de wereld – of die nu wordt verbreid met Romeinse of met islamitische kruisigingen – want er is voor ons een hogere weg.
De Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog laat zien dat het extreem moeilijk is om het evangelie te volgen tegenover een extreem kwaadaardige ideologie, zoals het nazisme. En dat we soms geen andere uitweg meer kunnen vinden dat een enorm leger opbouwen. Ik ben onder de indruk van de moed en de opofferingsgezindheid van al die geallieerde soldaten. Ik pluk daar dagelijks nog vruchten van.
Maar het laat ook zien wat er met je ziel gebeurt als je voor deze weg kiest. De geallieerden, die zich wilden verzetten tegen het kwaad van Hitler, kozen een pad dat onvermijdelijk uitliep op de brandbommen op Duitse woonwijken, de dood van honderdduizenden burgers in Hiroshima en Nagasaki en de verkrachting van een miljoen Duitse vrouwen in 1945. Evenmin kunnen we ontkennen dat er een directe lijn loopt van de Tweede Wereldoorlog naar de Koude Oorlog, toen de enorme legers die waren opgebouwd (voor de goede zaak) zich niet meer terug lieten stoppen in een hokje en zorgden voor de ontwrichting van tientallen ontwikkelingslanden, als speelbal van Oost en West. En er loopt een directe lijn van de Tweede Wereldoorlog naar de kernwapenwedloop, die ons heeft opgezadeld met duizenden kernkoppen die nog steeds de potentie hebben om met één aanval de hele schepping te vernietigen, en naar het militair-industrieel complex in de VS, dat nog steeds meer dan de helft van alle wapens ter wereld produceert en zowel de Taliban als het wahabitische Saoedi-Arabië tot de tanden heeft bewapend.
Ja, ik denk dat de invasie van nazi-Europa een rechtvaardige zaak was. Maar ik denk ook dat het geweld dat de “rechtvaardigen” toen hebben ontketend, niet meer in een hokje te stoppen is. Dit is precies zoals het evangelie ons leert: het gaat er niet om dat oorlog niet “mag”, maar dat het tot vernietiging leidt.
Het heeft er ook toe geleid dat de alternatieve keuzes van dappere burgers erdoor zijn ondergesneeuwd. Denk aan de bijzondere verhalen uit Denemarken en Bulgarije. In Denemarken zijn uiteindelijk maar 34 van de 7000 Joden weggevoerd. De rest is gered. Dat was mogelijk doordat de regering besloot de Duitse invasie te accepteren en niet terug te vechten. En vervolgens, toen de jodenvervolging begon, de poot stijf te houden en collectief niet mee te werken. Zoals Hannah Arendt schrijft: de nazi's wisten niet wat ze hiermee aanmoesten. De nazi's in Kopenhagen konden helemaal niet op tegen een meerderheid van andersdenkenden en besloten de orders uit Berlijn te negeren. In Bulgarije was het de orthodoxe kerk die een heldenrol speelde, waardoor de jodenvervolging mislukte. Natuurlijk is dit geen recept voor succes. De situaties in beide landen waren heel specifiek. Maar de voorbeelden geven hoop en inspiratie dat de weg van Jezus werkelijk een houvast biedt, zelfs tegenover het zwartste kwaad. De verhalen zouden standaard in het geschiedenisonderwijs besproken moeten worden. Of op z'n minst op de cursussen van de christelijke politieke partijen.
Oorlog tegen de radicale islam
Is de terreur van IS niet van dermate duivelse slechtheid dat we het wel moeten stoppen met geweld? Het probleem hiermee is dat “stoppen” een verkeerde term is, alsof er een soort gezwel is dat je met een steriel mes kunt wegsnijden. Ten eerste hebben we geen steriel mes, maar alleen een botte bijl. Ten tweede wordt die gehanteerd door chrirurgen die bloed aan hun handen hebben. En ten derde is er geen gezwel, maar een geestesziekte.
Allereerst is bombarderen een botte bijl die nog nooit heeft gewerkt in het bestrijden van terroristen. Terroristen bevinden zich tussen burgers, en elke bom leidt tot meer aanhang. Sterker nog: de aanhang van IS drijft op de slachtoffercultus. IS is niets zonder apocalyptische ideologie, zonder wereldwijde eindstrijd tegen sjiïeten en westerlingen. De experts zijn zo duidelijk: hoe harder er wordt opgetreden, des te groter de overtuigingskracht van IS.
De bijl wordt bovendien gehanteerd door een alliantie van staten die zelf bloed aan hun handen hebben. Allereerst de VS, die zelf Saddam Hoessein hebben gesteund en van chemische wapens hebben voorzien om hem uiteindelijk weer af te zetten, waardoor Irak in een burgeroorlog terecht is gekomen. Nog gevaarlijker zijn de Arabische staten die IS zelf hebben gefinancierd en die de radicale islam exporteren. “Internationale alliantie” klinkt mooi, maar die zit vol met boeven die nog steeds meer en minder verborgen belangen hebben. Er zijn allerlei verborgen conflicten die erdoorheen spelen, conflicten rond oliebronnen, gasleidingen en invloedssferen. De wereld deed bijna niets toen er 200.000 Syriërs werden uitgemoord, maar nu wordt er meteen actie ondernomen. Er zijn hele grote belangen in het spel, ook voor ons, en dat zou ons extra voorzichtig moeten maken.
Ten derde bestaat het probleem niet uit een groep strijders. De hele patiënt is ziek, geestesziek, besmet met een ideologie die dicht bij het fascisme ligt, die gelooft in etnische zuivering. Maar die ook ziek is van angst na een invasie (2003) en een burgeroorlog (2006-2008) waar heel veel moslims slachtoffer van zijn geworden. Het zijn niet alleen buitenlandse jihadisten die het probleem veroorzaken, die de jezidivrouwen verhandelen, de sjiïeten uitmoorden en de christenen bedreigen. Er is een lokale voedingsbodem voor deze haat. Of het nu armoede is, de islam zelf, of de uitsluiting van soennieten in de Iraakse politiek, feit is dat een deel van de bevolking denkt beter af te zijn met IS, en feitelijk ook geen andere partij heeft die hen beschermt. Elementen binnen het leger hebben niet voor niets zelf de poorten van Mosul opengezet!
Bovendien zijn de gewelddaden tegen yezidi's en christenen, en tussen soennieten en sjiïeten, niet begonnen met de komst van IS. Ze bestaan al eeuwenlang, niet permanent, maar steken wel telkens weer de kop op, al sinds Mohammed andersgelovigen dwong tot bekering of het betalen van een belasting. De doos van Pandora is in elk geval weer open sinds de Amerikaanse (en Europese) inval in Irak die leidde tot strijd tussen fanatieke milities. Is IS erger dan de sjiïtische moordmilities die ook moorden en verkrachten, die christenen én soennieten uit Irak willen verwijderen?
Wij willen graag denken van wel. Maar dat heeft te maken met de behoefte van onze media, en van onszelf, om een duidelijk aanwijsbare vijand te hebben. We zijn gefascineerd door extreem geweld. Het geeft een duidelijke scheiding tussen goed en kwaad. IS is slecht, en wie tegen IS vecht, is goed. Het helpt ons om ons beter te voelen.
De verleiding om één strijdende partij als absoluut kwaad te zien, moeten we weerstaan. Die partij is namelijk heel erg groot en onuitroeibaar. We begeven ons op een pad dat de hele wereld in brand kan zetten. We moeten leren leven in een gewelddadige wereld, met extreem geweld in Congo, Soedan, Somalië, om maar een paar plaatsen te noemen. Daar grijpen we ook niet in, omdat we weten dat het geen oplossing is om de terroristen te doden. Soms houdt het geweld alleen op als het kan uitrazen. Ideologieën verdwijnen door uitputting, niet door overwinning. Waarom denken we ineens in dit bijzonder complexe wespennest van IS, waar onze eigen rol niet smetteloos is, waar sommige medestanders van ons net zo erg zijn, dat we wél bommen moeten afwerpen?
Dit soort gewelddadige ideologieën gedijen bij geweld van onze kant. Het is het zoveelste voorbeeld van de bijbelse wijsheid dat oorlog oorlog voortbrengt, in dit geval misschien wel van apocalyptische proporties. En wij zullen besmet worden met een fascistische manier van denken. Zelfs al zou het doel rechtvaardig zijn, dan nog leidt het middel tot de dood.
Alternatieven
Moeten we de slachtoffers dan aan hun lot overlaten? Is niets doen een optie als lokale christenen vragen om wapens omdat ze bang zijn dat ze anders worden uitgeroeid? De grote vraag is niet: wat zou in wereldse termen helpen, maar: wat zou Jezus doen? Dat verzin ik niet zelf, er zijn nog steeds orthodoxe bisschoppen in de regio die dit zelf zeggen.
Ik denk dat de bijbel een aantal praktische tips geeft voor wat het betekent om in een wereld van geweld de Prins van Vrede te volgen. Lees de aansporingen in de nieuwtestamentische brieven: zorg voor elkaar, bid, wees gastvrij, verkondig het goede nieuws, onderga het lijden, heb je vijanden lief, houd stand tegen de verleidingen van de wereld.
Dat is heel concreet. Bidden betekent tijd nemen om de slachtoffers van de oorlog voor God te brengen, niet als makkelijk mantra maar als manier om echt deel te worden van het lijden van de wereld. Gastvrij zijn betekent dus ook bereid zijn om vluchtelingen uit Syrië of Irak in ons leven toe te laten. Dat helpt ons ook om werkelijk gebroken te raken door het leed van de wereld. Houd stand tegen de verleidingen van de wereld, dat betekent dus ook: houd stand tegen de hebzucht en de consumptie. Verminder je olieconsumptie, ga eenvoudiger leven. Dan strijd je indirect ook tegen de conflicten die daaruit voortkomen. En wees erop voorbereid dat wij misschien wel zelf zullen lijden of zelfs sterven. We moeten ons beseffen dat deze wereld niet ons thuis is.
Belangrijk is ook het leren kennen van de vijand, op z'n minst de moslims in Nederland, die zich als vijand behandeld voelen, die werkloos zijn en zich geen deel voelen van de samenleving. Ook hier is een voedingsbodem die niet verandert door oorlog. Onze "vijanden" liefhebben kan alleen als we interesse voor ze hebben. Dat is nog nooit zo makkelijk geweest, want ze waren nog nooit zo dichtbij.
Het zijn geen taken voor een staat, dat is waar. Ik denk dat de staat weinig kan doen in de bevrijding uit het drijfzand van geweld. Politici willen altijd iets doen, omdat ze daarop worden afgerekend, maar dat is net als vuur willen blussen met een oliespuit. Voor sommige problemen ligt de oplossing niet bij de staat. Dat neemt niet weg dat de alternatieven die ik noem wel een collectief spiegelbeeld hebben. Leiders, in de brede zin van het woord, zouden kunnen oproepen tot een beperking van de olieconsumptie, het onderdak geven aan vluchtelingen, en samen in gebed gaan voor onze vijanden en openbaar belijden, tegenover moslims bijvoorbeeld, voor de fouten die we gezamenlijk hebben gemaakt in het Midden-Oosten.
Dat is ook “iets doen”, maar ze komen niet boven de oorlogstrom uit. We redden er niet de inwoners van een bepaalde stad mee die op dit moment worden weggevoerd. We voorkomen er geen islamitische revoluties mee, op korte termijn, en ook geen etnische zuiveringsacties. Maar dat doen we ook niet door bommen te gooien op IS.
Het is niet een filosofisch idealisme dat zegt dat we geen bommen moeten gooien. Het is de praktijk die het laat zien, en het is de praktijk die centraal staat in het leven met Christus. Oorlog voeren leidt tot de dood, en een vuile oorlog voeren in een wespennest leidt nog meer tot de dood.
Gerelateerde artikelen
- Tegeltuinen, Jacques Ellul en de invloed van techniek (podcasts)
- Oorlog is hel (Karavaan der Zotten)
- Vrije ruimte uithakken (Karavaan der Zotten)
- Wij weigeren vijanden te zijn (Karavaan der Zotten)
- De leegte van geweld (Karavaan der Zotten)
Gebruikte Tags: dictatuur, geloof, geweld, middenoosten
uitermate bemoedigend , zo’n stem te horen
Ronald Halvax - 07-02-’16 12:11