De Groene Amsterdammer online (10 juli 2019)
Waarom het OM soms liegt
De verkeerde mensen hebben de schuld gekregen van de vuurwerkramp in Enschede, blijkt uit de uitgebreide reconstructie van de Groene Amsterdammer, op basis van een lijvig rapport van Paul van Buitenen. Dat betekent ook dat het OM een heleboel fouten heeft toegedekt. ‘Of zelfs gelogen’, zegt wetenschapsfilosoof Ton Derksen.
- Lees ook: Advocaat van het klimaat (VPRO Gids)
Derksen is emeritus wetenschapsfilosoof aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar gerechtelijke dwalingen en kreeg vooral bekendheid toen hij voor de rechter kon aantonen dat het bewijs tegen Lucia de Berk inzake meervoudige moord niet deugde. De vuurwerkramp zelf heef hij niet onderzocht, maar hij herkent het patroon: kleine fouten in het begin leiden tot steeds grotere leugens.
‘Fouten in strafzaken beginnen vaak met gewone, menselijke denkfouten. Als je bewijsmateriaal vindt dat aansluit bij wat je al vermoedde, dan vind je dat natuurlijk fantastisch. Hoe vaak ik een Officier van Justitie wel niet hoor zeggen: “Kijk meneer de rechter, al het bewijs past, deze zaak is sluitend.” Ze vergeten dat het bewijs misschien ook op een andere verdachte past. Wat je nodig hebt is discriminerend bewijsmateriaal.’ Bewijslast dus die de ene hypothese ondersteunt maar een andere hypothese ontkracht.
Dit is geen karakterfout van de Officier van Justitie, benadrukt Derksen. ‘Het is een opleidingsfout. Het OM wil aan waarheidsvinding doen, maar werft alleen maar juristen. Die zijn helemaal niet opgeleid om een tunnelvisie bij zichzelf te ontdekken.’
Maar los van de denkfouten wordt er soms ook ronduit gelogen door het OM. ‘In elk geval in vier van de acht grote strafzaken die ik heb onderzocht is systematisch gelogen. Het wordt niet gezien als liegen. Het wordt gezien als manier om een hoger belang te helpen, om de samenleving te helpen. Het doel heiligt de middelen, dus mag je voor dit doel ontlastend bewijs achterhouden. De verdachte is immers gevaarlijk, we moeten de samenleving te beschermen en alles doen wat we kunnen om vrijspraak te voorkomen.’
Dit hogere doel – de verdachte mag ons niet ontglippen – werd ook na de vuurwerkramp al heel snel zichtbaar. Een teamleidster bij de recherche schreef kort na de ramp al dat de verschillende onderzoeksgroepen hun reconstructies op elkaar moeten afstemmen, ‘want anders zitten we zo meteen op de zitting met een tiental verklaringstheorieën voor de ramp en kan er maar één uitspraak komen: vrijspraak.’
Hier doemt al een tunnelvisie op die uiteindelijk leidde tot geknoei met bewijsmateriaal, misschien zonder dat iemand dacht dat dit ethisch onjuist was. Dit pad leidt vaak tot meer leugens, om het eerdere bedrog te verbloemen, zegt Derksen. ‘In de zaak van Ernst Louwes is echt heel veel gelogen, zoals ik heb aangetoond in mijn boek, Leugens over Louwes. Dat is ook het geval in de zaak tegen Hüseyin Baybaşin. Deze Koerdische Turk zit levenslang vast voor een moord waar hij niets mee te maken heeft. Hier is niet alleen gelogen maar ook systematisch bewijs vervalst.’
Dit liegen gaat volgens Derksen door tot aan de Hoge Raad. ‘Een advocaat-generaal van het OM zegt dingen waarvan hij weet dat ze niet waar zijn. Maar het OM heeft zich dan zo ver ingegraven dat het er niet meer uit kan. De Hoge Raad gaat mee met dit bedrog.’
Sinds 1980 zijn er Nederland vijfduizend moord- en verkrachtingszaken geweest. Slechts vijf hiervan zijn herzien, dus 0,1 procent. ‘Uit onderzoek blijkt dat het foutpercentage in deze zaken 10 procent is’, weet Derksen. ‘En in de kleine strafzaken in Nederland, zoals fietsendiefstal, ligt dat op 5 procent. Die 0,1 procent kan dus niet kloppen. Maar de illusie van een bijna perfecte rechtsstaat wil men in stand houden.’
Maar we hebben toch onafhankelijke rechters? Die oordelen toch zelf of ze het OM geloven of niet? ‘Dan vergeet je dat de Hoge Raad één groot belang heeft, en dat is: geen gedonder, want dat is niet goed voor het vertrouwen in de rechtsstaat. Zo’n grote zaak heropenen heeft zo veel consequenties, ook voor andere zaken die dan allemaal weer opengaan. Dat wil men niet. Ik heb heel veel pogingen tot herziening van nabij meegemaakt, maar de Hoge Raad houdt ze bijna altijd tegen. Ongeacht de argumenten. Men wil rust in de tent.’
En het parlement dan? ‘Daar zitten ook juristen die zich oprecht niet kunnen voorstellen dat hun eerbiedwaardige juristencollega’s liegen’, zegt Derksen. Dat merkten ook Ronald van Raak (SP), Kees van der Staaij (SGP) en Henk Krol (50 Plus) toen ze in januari de Kamer advies wilden laten vragen aan de Onderzoeksraad voor de Veiligheid over het rapport van Paul van Buitenen over de vuurwerkramp. VVD en D66 trokken alles uit de kast om het van de agenda te houden. ‘Voor mij was dit een extra reden om dit onderzoek juist bijzonder serieus te nemen’, zegt Van Raak.
Directeur Rudi Bakker van S.E. Fireworks bereidt nu een derde herzieningsverzoek voor. Derksen gelooft niet dat de Hoge Raad een herziening zal willen kennen. ‘Het is uiteindelijk alleen de politiek nog die hier beweging in kan krijgen.’
Gerelateerde artikelen
- Docu: Vlucht uit Noord-Korea (VPRO Gids)
- Poor People Don’t Need Help (overig, English)
- Ontsnapt aan het heropvoedingskamp (VPRO Gids)
- Aan de grens: Farid is vijf maanden van zijn leven kwijt (De Groene Amsterdammer)
- Aan de grens: Hoe Miracle bij toeval asielzoeker werd (De Groene Amsterdammer)
Gebruikte Tags: recht