overig - Huurpeil (zomer 2022)
Amsterdammers verwarmen eigen woning met aquathermie
Bewoners in de Amsterdamse WG-buurt hebben zelf een energiecoöperatie opgericht. Ze willen hun woningen gaan verwarmen met hulp van aquathermie.
- Lees ook: De stamtafel: Moeten we de Noordpool ontginnen? (De Nieuwe Koers)
Annette Schermer is heel druk vandaag. Ze is projectmanager van een bijzonder buurtwarmteproject in Amsterdam Oud-West, genaamd KetelhuisWG. Vanavond moeten er een heleboel informatiemappen klaarliggen met daarin startcontracten voor bewoners. Binnen een aantal maanden wil de initiatiefgroep 600 handtekeningen hebben van de ongeveer 1500 aansluitingen op het voormalige Wilhelmina Gasthuis-terrein (vandaar de letters WG). Dan kunnen overheden, financiers, energiebedrijven, aannemers, installateurs én bewoners overgaan tot een ‘go’-besluit voor een volledig buurtwarmtenet, gevoed door warmte uit het Jacob van Lennepkanaal.
Het idee is dat er in de zomerwarmte uit het kanaal wordt gehaald en via een warmtewisselaar wordt opgeslagen in het grondwater op 150 meter diepte. In de winter kan het relatief warme grondwater dan worden opgepompt en met hulp van een centrale warmtepomp met relatief weinig energie op 70 graden worden gebracht.
Bewonersinitiatief
Er zijn intussen een stuk of tachtig aquathermieprojecten in Nederland gerealiseerd, maar dat bewoners dit zelf doen, en dan ook nog in bestaande bouw, is wel uniek in Nederland. ‘Aquathermie wordt nu vooral nog gedaan in nieuwbouwprojecten. Dit terrein is eigenlijk heel complex. Er staan ongeveer vijftig verschillende gebouwen, met zowel eigenaars als huurders, maar ook bedrijfsverzamelgebouwen, gebouwen van de gemeente, zorginstellingen en scholen. Met allemaal andere kenmerken en isolatiewaardes. Niet alleen de bewoners zullen leveringscontracten moeten tekenen, maar ook per gebouw is er een akkoord nodig. Elk gebouw moet namelijk op tijd de noodzakelijke aanpassingen gedaan hebben.’
Het enthousiasme in de buurt is enorm, vertelt Robert Riede, lid van de initiatiefgroep. ‘Er wonen veel kunstenaars, ex-krakers en andere geëngageerde mensen op het terrein. Een groep huiseigenaren kwamen een paar jaar geleden met dit idee, en als huurder dacht ik meteen: dit is op mijn lijf geschreven. Ik wilde al langer van het gas af. Ik stoorde me aan de traagheid in de politiek en vond dit enorm bemoedigend.’ Riede is huurder bij woningcorporatie Stadgenoot, in de vorm van een woongroep van zes huishoudens. Dat komt vaker voor op dit terrein. Alle bewoners konden per gebouw deelnemen aan alle voorbereidende gesprekken, en zo is iedereen bij het plan betrokken. Zo’n tien van hen zitten in de initiatiefgroep. ‘Het is heel bijzonder wat voor expertise we allemaal met elkaar hebben. Sommige bewoners werken zelf in de energiesector en nemen echt professionele kennis mee. De politiek bekijkt dit wel met ogen op steeltjes’, zegt Riede lachend. ‘Dat buurtbewoners dit zelf oppakken.’
Zeggenschap
De woningcorporatie heeft afgesproken dat ze een gebouw zullen aansluiten op de buurtwarmte als 70 procent van de bewoners in een pand akkoord geven. ‘Ik denk dat dat geen probleem wordt. We hebben intussen al een energiecoöperatie gevormd en we hebben al rond de driehonderd leden. De helft bestaat uit huurders, niet alleen van corporatiewoningen maar ook van particuliere verhuurders. De plannen worden redelijk unaniem gesteund.’
Iedereen die warmte gaat afnemen, wordt in de toekomst lid van de energiecoöperatie en krijgt stemrecht. Samen worden dus ook de tarieven vastgesteld. De coöperatie wordt eigenaar van het warmtebedrijf, maar in het bestuur zitten ook de partners, zoals de woningcorporatie en het waterschap. KetelhuisWG gaat het hele systeem beheren tot aan de afleverset die in de woningen komt te hangen. Zo’n set is niet groter dan een grote schoenendoos en houdt het individuele verbruik bij. In de meeste gevallen betekent verwarmen op aquathermie ook koken op inductie. De aansluiting die daarvoor nodig is, regelt KetelhuisWG. De inductiekookplaten worden betaald door de woningeigenaren, voor de huurders is dat de corporatie.
Complex
De initiatiefnemers hebben zelf – via de gemeente – een subsidie van 7,7 miljoen euro gekregen uit de pot voor de Aardgasvrije Wijken. Een ander deel wordt betaald door Waternet, die eigenaar wordt van een deel van de installatie. En voor het overige deel zijn financiers gevonden. In totaal zal de rekening – nog exclusief de renovatiekosten van de gebouwen – op zo’n 20 miljoen uitkomen. Dat lijkt heel veel als je het naast stadsverwarming legt, die in Amsterdam door Vattenfall wordt geleverd. ‘Maar je moet wel eerlijk vergelijken. Het hele distributienet moet nog worden gelegd. In sommige landen, en ook in de gemeente Groningen, neemt de gemeente dat onderdeel op zich. Wij moeten dat helemaal zelf doen. Dat is een dure operatie.’
Dat heeft vooral te maken met de complexiteit. Gebouwen verduurzamen in de Nederlandse binnensteden is heel ingewikkeld, niet alleen in de WG-buurt. ‘De druk op de grond is er groot, arm en rijk wonen door elkaar, er zijn gemengde functies en veel gebouwen zijn tochtig. Het is geen toeval dat het centrum van Amsterdam nog een grote witte vlek is op de kaart van de energietransitie. We zeggen altijd: als het hier gaat lukken, dan kan het overal. Onze aannemer denkt dat ook, en daarom is hij ingestapt. We gaan bewijzen dat het kan.’
Wat is aquathermie?
Aquathermie is een techniek waarbij je warmte uit water haalt. Dat is soms drinkwater of afvalwater, maar meestal oppervlaktewater. Daarvoor breng je de warmte in de zomer over naar het grondwater in de bodem. Ofwel door het warme oppervlaktewater in een diepere bodemlaag te pompen, ofwel door de warmte via een warmtewisselaar op het grondwater over te brengen. Dit grondwater wordt de warmte-koude-opslag (WKO) genoemd en blijft door de natuurlijke isolatie van de aarde op temperatuur.
In de winter kun je de warmte uit de WKO gebruiken om het water in het warmtenet op te warmen. Je moet het dan wel eerst met een warmtepomp opwaarderen tot de gewenste temperatuur. Dat kan een warmtepomp per woning zijn, maar dat kan ook met collectieve warmtepompen, zoals ook het KetelhuisWG gaat doen. Het warmtenet brengt het water, tot slot, naar de woningen, waar het via een warmtewisselaar het leidingwater verwarmt. Je kunt ook koelen met het warmtenet: dat doe je door in de zomer juist koud water uit de WKO naar de woningen te pompen.
De temperatuur van het gewonnen oppervlaktewater is meestal rond de 15 graden. Dat moet natuurlijk nog een stuk warmer worden, afhankelijk van het verwarmingssysteem waar je voor kiest. Lagetemperatuurverwarming, in goed geïsoleerde gebouwen, kost minder energie dan hogetemperatuurverwarming. Gemiddeld bespaar je met aquathermie ongeveer 20 tot 40 procent op je energieverbruik. Bovendien gebruik je geen gas, maar elektriciteit, dat we in de toekomst hopelijk steeds groener gaan opwekken. Alleen bij een grote piekvraag (bij strenge vorst) kiest men vaak nog voor bijstook door een andere warmtebron.
Omdat het leggen van buizen in de grond duur is, mag de bron van aquathermie niet te ver van de gebruikers af liggen. Voor een klein project (bijvoorbeeld een kantoor) is dit maximaal een paar honderd meter, voor een groot project (meer dan tienduizend woningen) maximaal enkele kilometers. Voor een rendabel project zijn minimaal vijftig woningen nodig die niet te ver uit elkaar staan. De Unie van Waterschappen schat dat aquathermie in de toekomst een achtste van de benodigde warmte in Nederland zou kunnen leveren, en de helft van de benodigde koeling.
Gerelateerde artikelen
- Hoe Hollandse zaadbedrijven de wereld veroverden (De Groene Amsterdammer)
- 'Ik ben keiblij dat ik dit mag doen' (De Groene Amsterdammer)
- Europa spoort niet (VPRO Gids)
- De jacht op het oceaangoud (De Groene Amsterdammer)
- Elementen voor de toekomst: terugblik (De Groene Amsterdammer)
Gebruikte Tags: duurzaam, klimaat