VPRO Gids (4 januari 2012)
Portret van een postmoderne christelijke transseksuele vrijemarktfeminist
Raoul Heertje heeft veel mensen gesproken in zijn leven, maar nog nooit een postmoderne christelijke transseksuele vrijemarktfeminist. Voor Wintergasten greep hij zijn kans. Wie is Deirdre McCloskey? Een portret, als inleiding op de uitzending.
- Lees ook: Onzichtbare voedselreuzen (De Groene Amsterdammer)
De omschrijving is van haarzelf, al propt ze er meestal nog wat termen tussen, zoals aristoteliaans en episcopaals. Zonder spot, want al die woorden zijn echt van toepassing op de "Lady GaGa van de sociale wetenschappen", zoals de 69-jarige McCloskey wel is genoemd. Haar stijl is flamboyant. Als hoogleraar in Chicago bestrijkt ze een breed terrein, van economie en geschiedenis tot ethiek en retorica. Overal waar ze komt, verdedigt ze vurig het kapitalisme.
Laten we met het "vreemdste" beginnen, zoals ze op haar eigen website schrijft. Ze heette vroeger geen Deirdre, maar Donald. Zestien jaar geleden scheidde hij van zijn vrouw en werd hij een zij. Het was het slotstuk van een heel lang proces. "Als jongen van 13 of 14 lag Donald al wakker in zijn bed", schrijft ze over haar jeugd. "Hij fantaseerde over twee dingen. Asjeblieft, God, asjeblieft... Morgen, als ik wakker word: stotter ik niet meer... en ben ik een meisje." Nu grapt ze vaak: "N-n-nu is toch een van m-m-mijn twee gebeden uitgekomen!"
Ze stottert dus ook. "Dat is een van de dingen die haar heel innemend maakt, ook al verkondigt ze een mening die niet iedereen bevalt", zegt Arjo Klamer, de Rotterdamse econoom die al sinds de jaren tachtig veel met haar samenwerkt. McCloskey is zelfs een paar jaar als gasthoogleraar verbonden geweest aan de Erasmus Universiteit, nadat Klamer haar naar Nederland had gehaald. "Voor de transitie van man naar vrouw was het klimaat in Nederland beter dan in Amerika", zegt Klamer. "Ze is haar familie kwijtgeraakt in het proces, en sinds die tijd zijn wij wel een beetje familie van haar geworden. Ze woont in Chicago, maar ze brengt hier bij ons de kerstdagen door."
Deirdre is allereerst "briljant", volgens Klamer. "Ze weet ontzettend veel. En toch heeft ze altijd belangstelling voor degene met wie ze praat. Ze weet door haar kennis altijd iets bijzonders te maken van je opmerkingen. Dat is een gave die niet alle vooraanstaande geleerden hebben. Ze schrijft venijnig en meedogenloos, met het zelfvertrouwen van een man, maar in persoonlijke gesprekken heeft ze de gevoeligheid van een vrouw. "
Haar bijzondere persoonlijke geschiedenis heeft te maken met hoe ze economie benadert. "Slechts drie op de tienduizend mensen willen van geslacht veranderen", schrijft ze. "Dat zijn er maar een paar in je woonplaats." Statistisch gezien onbeduidend, maar voor McCloskey van levensbelang. De wereld is niet te verklaren aan de hand van cijfers, gelooft ze dan ook. "Ideeën doen er in de geschiedenis meer toe dan materialistische oorzaken." Het verhaal telt, de morele overtuigingen van mensen, de retoriek waardoor cijfers betekenis krijgen. Vlak nadat ze voor een groep econometristen aan de Erasmus Universiteit had uitgelegd waarom hun werkwijze niet klopt, zei ze: "Jongens, jullie spelen nog in de zandbak. Word volwassen."
Kapitalist
McCloskey is overtuigd kapitalist. Als echte Chicago-econoom gelooft ze in de vrije markt, zo min mogelijk gehinderd door de overheid. Al die ambtenaren die ze ziet, als ze door Washington loopt, of Den Haag, ze wordt er lichamelijk onpasselijk van, zegt ze. Wat een verspilling van talent.
Op dit moment is ze bezig met een zesdelig werk over het "tijdperk van de bourgeoisie". Twee delen zijn al uit, de derde is in conceptvorm te lezen op haar website. Ze wil onderzoeken hoe wij zo welvarend geworden zijn. Hoe kan het dat we in 1800 nog van drie dollar per dag leefden, en nu van minstens het dertigvoudige? De meeste economen komen met materialistische verklaringen: spaarzaamheid (zeggen neoklassieke economen), of uitbuiting (zeggen marxisten). Klopt allebei niet, zegt McCloskey. Al die dingen waren er al eerder. De oorzaak ligt in een verandering in mentaliteit: respect voor de deugden van de burger.
De burgerij was altijd al de plek waar innovatie begon. Maar van oudsher werd de wereldse bourgeoisie verafschuwd door de adel en de geestelijkheid. Totdat vanuit de Nederlanden, en later de engelstalige wereld, de bewondering groeide voor innovatie, voor fabrieken, en voor het feit dat je door te handelen een win-winsituatie creëert. Handelen is gebaseerd op deugdzaamheid. Op prudentie bijvoorbeeld, de wijsheid die Aristoteles al in zijn kardinale deugdenlijstje had staan. Maar dat was niet het enige dat de burgerij kenmerkte. Er was ook de naastenliefde die vanaf de kansel werd gepredikt. Burgers voelden zich verantwoordelijk voor de armen en voor de gemeenschap. Door deze burgerdeugden werd de Industriële Revolutie mogelijk, zegt McCloskey. En dat is de basis van onze rijkdom. Zoals ook in India en China de economie pas groeit sinds er respect is voor ondernemerschap en innovatie.
De vrije markt kan ook in een crisis raken. Dat zien we nu. Maar is de markt zelf het probleem? Nee, zegt McCloskey. De oorzaak ligt bij de overheid, die bij Wall Street op schoot is gaan zitten. En bij mensen die hun morele kompas zijn kwijtgeraakt. Het probleem is niet de markt, maar de neiging van mensen om alleen nog maar voor de winst te gaan. Dat is precies waar Adam Smith al voor waarschuwde.
Moraal
McCloskey is Adam Smith op z'n kop, zegt Klamer. "Voordat hij zijn bekende Wealth of Nations schreef, met daarin de onzichtbare hand van de vrije markt, schreef hij The Theory of Moral Sentiments, over de deugden. Deirdre is precies de omgekeerde weg gegaan. Ze begon met het verdedigen van de vrije markt, en nu schrijft ze over de moraal." Volgens haar kan het een niet zonder het ander. Deugden leiden tot welvaart. En een geleide economie kan nooit zorgen voor deugdzame mensen. Deugden moeten uit de mens zelf komen, dat wisten de Grieken al.
Deze opvatting heeft ook te maken met haar christelijke geloof. "In haar transitie heeft ze niet alleen haar vrouwelijkheid gevonden, maar ook God", zegt Klamer. "Dat is wel bijzonder. Voor die tijd was ze fanatiek tegen. Omdat ze zo briljant is, kent ze alle argumenten. Ze is heel veel waarde gaan hechten aan het idee van genade en verzoening, en van naastenliefde."
Leer je die naastenliefde niet vooral in de context van een gemeenschap? Leidt de vrije markt niet tot een individualisme dat alle moraal ondermijnt? "Dat is ook mijn kritiek", zegt Klamer. "We verdienen haar honderd keer meer dan vroeger, ja, maar wat zegt dat? Wat betekent dat voor onze vriendschappen en onze families. Zo nu en dan lukt het me wel om haar wat dingen anders te laten zien. Ze neemt de kritiek heel serieus, want ze hecht veel waarde aan het belang van gemeenschap, juist door haar geloof. Ik vind haar soms inconsistent. Ze is een vat vol tegenstrijdigheden en conflicten. Maar ze weet er altijd zo'n draai aan te geven dat haar verhaal weer klopt, zo briljant is ze."
Gerelateerde artikelen
- Circulaire zonnepanelen uit Nederland (De Groene Amsterdammer)
- Tegeltuinen, Jacques Ellul en de invloed van techniek (podcasts)
- Oorlog is hel (Karavaan der Zotten)
- Vrije ruimte uithakken (Karavaan der Zotten)
- Wij weigeren vijanden te zijn (Karavaan der Zotten)
Gebruikte Tags: economie, geloof, geschiedenis, groei