VPRO Gids (7 februari 2012)
Hoe Goldman Sachs staatsschuld wegtovert
In 2001 had de Griekse regering dringend behoefte aan geld, maar bijlenen mocht eigenlijk niet meer. De zakenbank Goldman Sachs wist wel een truc.
- Lees ook: Total sleept Oeganda voor Wereldbank om belasting (Inter Press Service)
Het is bon ton om de Grieken de schuld te geven van de eurocrisis. Ze zijn lui, inefficiënt zijn en zijn ook nog het grootste deel van hun leven met pensioen. Vinden we. En dan hebben ze ook nog gesjoemeld met de cijfers om bij de euro te mogen horen!
Dit verhaal deed Nicholas Dunbar ergens aan denken. Hij is onderzoeksjournalist bij persbureau Bloomberg. "Op dezelfde manier sprak men over de subprime-leners in Amerika, de armste categorie huizenbezitters waarvan in 2007 bleek dat ze hun hypotheken niet meer konden afbetalen. Zij kregen de schuld van de financiële crisis. Zij leefden boven hun stand, ja, dat zal best, maar wie heeft die mensen zo in de schulden gestoken? Was dat ethisch? En waar was de toezichthouder?"
Volgens Dunbar herhaalt de geschiedenis zich. "Griekenland blijkt het subprime-land van Europa te zijn. Het was al jaren duidelijk dat politici met geld smeten om hun electoraat te plezieren. Als je dan de euro wil invoeren, moet je wel de regels handhaven. Maar Eurostat, het statistische bureau van de EU, heeft steeds weggekeken. It's appalling."
Een van de meest dubieuze acties vond plaats in 2001. De Griekse regering moest dringend wat doen aan de hoge staatsschuldcijfers. Die bedroeg 107 procent van het bruto binnenlands product. De zakenbank Goldman Sachs schoot te hulp en kwam met een geheim contract. Dunbar schreef er in 2003 als eerste over.
Hoe zat de deal in elkaar?
"Goldman Sachs kwam met een swap. Dat was een deal waarbij een paar miljard Griekse schuld in dollars en yens werd geruild tegen een schuld in euro's. Maar dan tegen een zelfverzonnen wisselkoers, zodat de schuld ineens 2,4 miljard euro kleiner werd. Door nog een andere swap af te sluiten werd geregeld dat de bank dit geld in de loop der tijd weer zou terugkrijgen van Griekenland. Het is alsof je bij het wisselloket twee keer zo veel dollars voor je euro's krijgt, maar het verschil onder tafel wel moet terugbetalen aan de geldwisselaar. Je leent in feite geld, maar het wordt officieel niet als schuld gerekend. Griekenland hoefde dit contract niet te melden bij Eurostat, het statistisch bureau van de EU. De staatsschuld leek ineens veel kleiner."
En dat kwam mooi uit, want in 2004 moest Griekenland de Olympische Spelen organiseren.
"Dat kan ermee te maken hebben, want Griekenland hoefde het geld de eerste paar jaar niet terug te betalen. Toen ze daarmee moesten beginnen, sloten ze echter gewoon een nieuw contract af. Net als wat de subprime-huizenbezitters in de VS deden. De rente tikte echter gewoon door. Goldman Sachs rekende er heel veel geld voor, onder meer om de risico's van een Grieks bankroet af te dekken. Met nog andere kosten erbij is de totale schuld voor die ene lening van 2,4 miljard opgelopen tot 5,4 miljard euro. De hele claim heeft Goldman Sachs intussen doorverkocht aan de Griekse Nationale Bank, een private bank. Die mocht met dat onderpand vervolgens weer extra lenen bij de Europese Centrale Bank."
En dat mocht allemaal?
"Het is schokkend. Eurostat, het statistisch bureau van de EU, zegt dat ze van niets wisten. Ik geloof het niet. Misschien waren West-Europese landen wel minder streng voor Griekenland omdat hun industrie profiteerde van de euro's uit Griekenland. Volgens de letter van de wet was het niet verboden. Italië had dezelfde constructie al eerder toegepast met een andere bank. Maar het is duidelijk dat het tegen de geest van de euroregels was."
Klopt het dat Griekenland ook hypotheken heeft afgesloten op de toekomstige inkomsten van de loterij en de vliegvelden?
"Ja, maar het verschil is dat dat allemaal openlijk is gebeurd. Deze deal met Goldman Sachs is in het geheim gesloten."
Dunbar heeft gewerkt voor Risk Magazine, de bijbel van de derivatensector. Derivaten zijn financiële contracten die niet direct een onderliggende waarde hebben (zoals een aandeel in een bedrijf) maar daarvan zijn afgeleid. Een soort weddenschappen, waar je je risico mee kunt vergroten of verkleinen. Heel handig, vindt Dunbar. Maar door de schimmigheid kunnen deze weddenschappen belangrijker worden dan de klanten zelf. En dat is gevaarlijk, schrijft hij in zijn nieuwe boek Devil's Derivatives (Duivelse derivaten).
Goldman Sachs is de nummer 1 op het gebied van derivaten en is sterk uit de crisis gekomen. Is het een octopus met gevaarlijke tentakels, zoals sommige mensen zeggen?
"Ik geloof niet zo in samenzweringstheorieën. De bank trekt slimme mensen aan en heeft een enorm netwerk. Voormalige managers zitten op hoge posten, tot in de Italiaanse en eerder zelfs de Amerikaanse regering. Om ze even te verdedigen: de wereld heeft veel baat bij goede adviseurs met een goed netwerk. Dat is niet erg. Maar een bank moet je wel kunnen vertrouwen. In z'n huidige positie kan Goldman Sachs de grenzen oprekken en z'n macht gebruiken om winst te maken, tegen het belang van z'n klanten in."
Ze kunnen alles maken, want ze mogen niet omvallen.
"Ja, de bank is too big to fail en dat is wel heel erg. Ze zijn niet de enige trouwens. Sterven is iets natuurlijks, maar deze banken kunnen niet dood. Het zijn in feite zombies. Wat niet dood kan gaan, is heel gevaarlijk."
Gerelateerde artikelen
- Circulaire zonnepanelen uit Nederland (De Groene Amsterdammer)
- Hoe Hollandse zaadbedrijven de wereld veroverden (De Groene Amsterdammer)
- Europa spoort niet (VPRO Gids)
- Staan in de wereld van nu (overig)
- Elementen voor de toekomst: terugblik (De Groene Amsterdammer)
Gebruikte Tags: crisis, economie, europa, geld