Trouw Letter & Geest (30 november 2019)
Deze ex-activist vindt de milieubeweging te oppervlakkig
Hij was journalist en milieuactivist, maar ontdekte dat de milieubeweging in haar kritiek oppervlakkig was – alsof we met beter beleid en slimme techniek alles konden oplossen. Paul Kingsnorth meent dat er met onze verhouding tot de natuur iets grondig mis is. Daarom kochten hij en zijn vrouw een stukje grond in Ierland, waar ze zelf maaien en oogsten.
- Lees ook: Topeconoom Stiglitz: politici moeten mondialer denken (De Nieuwe Koers)
Over deze ommekeer schreef Kingsnorth ‘Bekentenissen van een afvallig milieuactivist’, essays waarin hij uitlegt hoe hij in ging zien dat duurzaamheid geen oplossing is voor de klimaatcrisis.
De steun voor milieumaatregelen groeit. Met de juiste techniek kunnen we al onze energie in 2050 uitstootvrij opwekken. Is dat geen goed nieuws?
“Ik zie daarin vooral dat we onze manier van leven niet ter discussie willen stellen. We zitten in een totale ecologische crisis. De oceanen worden overbevist, de woestijnen breiden uit, soorten verdwijnen en de bodem wordt uitgeput. Maar het enige waar we over praten is het klimaat, of nog beperkter: CO2, blijkbaar omdat dat ons leventje in gevaar brengt. Maar wat als we met alle technologie morgen de klimaatverandering gaan stoppen? Nou? Zijn we dan níet meer op weg naar de afgrond?”
Welke afgrond bedoelt u?
“De aarde houdt niet op te bestaan. Maar we zitten wel midden in de grootste uitstervingsgolf in 16 miljoen jaar tijd. En de grootste groeimachine in de historie, een economie die is losgezongen van de werkelijkheid, houdt nog steeds iedere verandering tegen. Hoe die gaat vastlopen, weet ik niet, maar oneindige groei is onmogelijk.
Ecomodernisten zeggen: benut slimme oplossingen. Als we allemaal in duurzame en efficiënte steden gaan wonen, komt er weer ruimte voor echte wildernis.
Stop nu eens met te ontkennen dat we op de afgrond afstevenen. Kijk in die afgrond. Waarom is er geen ruimte voor rouw en verdriet?
Dat klinkt positief – we wonen immers al in steden, dus prima, zo krijg je ruimte voor natuur. Toch stuit deze benadering me tegen de borst, want ze betekent: leg je als mens neer bij een leven als robot en werk in de cloud. En zie de natuur als een uitstapje in het weekeinde. Niet om er deel van uit te maken, maar om er foto’s van te maken. Afschuwelijk.”
Wat ziet u dan als oplossing?
“Ik heb helemaal geen oplossing, en ik geloof daar ook niet in. De samenloop van crises kun je niet reduceren tot problemen die je kunt oplossen met een ander beleid.
Stop nu eens met te ontkennen dat we op de afgrond afstevenen. Kijk in die afgrond. Waarom is er geen ruimte voor rouw en verdriet? Toen ik dat tien jaar geleden schreef, noemde men me depressief en gestoord. Nu dringt langzaam door dat onze manier van leven misschien wel gaat instorten. Ken je de actiegroep Extinction Rebellion? Wat ik heel goed aan ze vind is dat ze niet doen alsof alles goedkomt. Ze geven verdriet de ruimte. Dat is echt iets nieuws. We hebben de boel verkloot en we moeten de scherven bij elkaar vegen.”
U schrijft dat we daarvoor eerst moeten erkennen dat we in mythes geloven. Welke bedoelt u?
“De mythe dat er een scheiding is tussen mens en natuur, een natuur die je kunt opknippen, analyseren en beheersen. En de mythe van de vooruitgang. Het christendom is vervangen door een onvoorwaardelijk geloof in industrialisatie, vooruitgang en rationalisme.
We hebben God vermoord en Vooruitgang op de troon gezet. Alles wat nodig is om de ecologische crisis te keren, loopt stuk op de noodzaak van economische groei.”
Bent u daarom naar Ierland gevlucht?
“Ik noem het geen vlucht. Ik heb juist het gevoel dat ik eindelijk iets ga doen, in plaats van alleen maar praten. Mij trekt het idee dat er op z’n minst kleine plekjes bestaan waar leven en karakter en schoonheid en betekenis blijven bestaan. Als ik er eentje kan beschermen tegen verwoesting, dan is dat misschien al genoeg. Ik schreef altijd over de natuur vanuit een mentaliteit van de stedelijke elite, zonder ooit mijn handen vuil te maken. Nu maak ik mijn handen vies, verbouw voedsel, plant bomen – we hebben er al duizend geplant. En ik wil mijn kinderen meegeven wat het betekent om deel te zijn van het levensweb. We geven ze thuis onderwijs. Ze hebben zelf met vriendjes een bomenplantcampagne bedacht, want Ierland is heel kaal geworden. Dat vind ik mooi om te zien.”
Terug naar de natuur, dat kan niet iedereen zomaar doen.
“Ik zoek ook geen oplossingen voor anderen. Ik zoek alleen een antwoord op mijn eigen stedelijke leven dat ik heel beperkt en gebroken vond. Het lukte alleen door uit te wijken naar Ierland. Ik heb genoeg geroepen, het is nu tijd om mijn kop te houden en te gaan werken en met aandacht luisteren naar de natuur. Vreemd dat mensen daar zo over vallen, terwijl ik alleen maar doe wat de mensheid altijd heeft gedaan – behalve dat ik ook gewoon nog stroom heb en een auto.”
Misschien vallen ze erover omdat u activist was en nu de slachtoffers van vervuiling en klimaatverandering aan hun lot overlaat.
“Juist niet. Voor mij is het lijden van de wereld, van de kinderen in de sweatshops, verbonden met het lijden van de natuur, met de bossen die worden kaalgekapt: allemaal onrecht in naam van het geld. Sommige mensen vinden het defensief, jezelf terugtrekken op een stukje land om te tuinieren. Maar tuinieren is, om met de bekende Engelse landschapsarchitect Finlay te spreken, een aanval. Een aanval op de grondslag van het kapitalisme, dat lokale gemeenschappen vernietigt, omdat het flexibele, inwisselbare arbeidskrachten nodig heeft. Ik zoek juist uit wat het is om weer lokaal geworteld te raken. Te luisteren naar de grond.”
Wat hoort u dan?
“Dat ik misschien nog meer mijn mond moet houden dan ik tot nog toe heb gedurfd. Ik besef dat we onze wereld hebben kapotgerationaliseerd. Het begint al bij onze taal – ik vrees soms dat ik zelfs mijn woorden moet loslaten. Dat is best lastig, als je schrijver bent. Daar gaat mijn nieuwe boek over, ‘Savage Gods’. Ik stop nu een tijdje met schrijven. Of ik daarna nog iets te melden heb, weet ik niet. Ik voel wel een roeping om dit te doen.”
Een roeping? Van God?
“Ik weet het niet, ik heb wel sterk het gevoel dat er iets groters gaande is in de natuur. Iets heiligs. Ik weet dat onze cultuur daar weinig mee kan. We hebben – echt ongekend in de geschiedenis – de band met het heilige doorgesneden. Aan het grootste gebouw kun je zien wat het belangrijkst is in een samenleving. Er is maar één samenleving waar dat geen heiligdommen zijn, maar banken. Onze ecologische crisis is dus een spirituele crisis, er is een geestelijke strijd gaande.”
Uw taal klinkt opvallend christelijk.
“Ja? Interessant. Christen ben ik niet; ik heb er moeite mee dat het christendom geest en materie scheidt. Ik heb wel iets met de Keltische monniken die hun geloof dicht bij de natuur beleefden. En ik lees veel van christelijke schrijvers die geworteld zijn op een bepaalde plaats.
Ik voel me ook aangetrokken tot heidense spiritualiteit. Volgens mij zit in alle religies hetzelfde besef, dat de kern van het probleem ons ego is met zijn verlangens. Als we het heilige loslaten, en onze verlangens de ruimte geven, en alles mogen pakken wat we willen, en daar technologie voor mogen inzetten – berg je dan maar. Dan zijn we fucked.”
Die boodschap hoor je niet vaak bij groene mensen.
“De milieubeweging is allergisch voor God. Geloven mag alleen als je een schattige minderheid bent. Ook groene mensen gaan er vaak vanuit dat we ons langzaam bewegen richting een rationele toekomst zonder religie of spiritualiteit.”
En dan is de uitweg uit de ecologische crisis een kwestie van beter organiseren.
“Precies, van bovenaf, want daar zitten de machthebbers die de boel tegenhouden. Greta Thunberg tegenover de wereldleiders, dat is een geliefd frame. Als de mensen maar loskomen van de leugens van de elite, dan komt het goed.
Maar de milieubeweging denkt te makkelijk over het menselijk hart. Dat wil meer. Internet geeft net zoveel uitstoot als de hele luchtvaartsector, hoorde ik laatst. Als je echt wat wilt doen tegen klimaatverandering moet je stoppen met je smartphone. Maar wie gaat dat doen? Als we eerlijk zouden vertellen wat het met onze levensstandaard zou doen om uit de ecologische crisis te raken, dan weet ik niet of mensen wel verandering willen.”
In Nederland is nu een boerenrevolte uitgebroken. Ze vinden dat het milieubeleid doorschiet.
“Of hebben ze het gevoel dat hun de les wordt gelezen door de progressieve elite? Dat begrijp ik namelijk heel goed. Hier in Engeland zijn programma’s om wild te herintroduceren. Prachtig. Maar het zijn progressieve stedelingen die de gebieden daarvoor aanwijzen, zonder de boeren erbij te betrekken. Als je de omslag wilt maken naar een ecologische manier van leven, zul je hen daarin moeten meenemen. Alle ecologie moet van onderaf beginnen, zegt de Amerikaanse schrijver Wendell Berry. Dat kan ook. Mensen hebben dat millennia gedaan. Tot een paar decennia geleden stond de volkscultuur heel dicht bij de natuur. Ze hielden zich niet bezig met duurzaamheidswetten. Maar ze voelden zich wel verbonden met het landschap.”
Ligt die tegenstelling tussen lokaal en kosmopolitisch niet ook ten grondslag aan het brexitdebat?
“Zeker, ook daar doet stedelijk links alsof ze het nooit verkeerd kunnen hebben. Vroeger zeiden ze dat meer Europa goed was, want we blijven heus wel zelf de baas over de mate van integratie. Nu zeggen ze dat we te ver geïntegreerd zijn om er nog zonder kleerscheuren uit te stappen. Stedelijk links heeft het dus nooit mis.
Instinctief voel ik me altijd meer aangetrokken tot gewone mensen die lokaal leven, dan tot hen die je uit de hoogte wel eens zullen vertellen hoe je moet leven. De breuklijnen tussen die groepen worden nu zichtbaar. Dat maakt dit een heel interessante tijd.”
Gerelateerde artikelen
- We moeten waarde uit het bos halen (overig)
- Zingende akkers in rivierenland (De Groene Amsterdammer)
- De toekomst is van kurk (De Groene Amsterdammer)
- Circulaire zonnepanelen uit Nederland (De Groene Amsterdammer)
- Nederland volledig vegan: het kán (De Groene Amsterdammer)
Gebruikte Tags: crisis, filosofie, globalisering, groei, klimaat, natuur