De Nieuwe Koers (juli 2012)
De stamtafel: moet rente?
De beste discussies heb je meestal aan de stamtafel, ver weg van de waan van de dag. Deze maand praat ik over de crisis en het oude renteverbod. De economen Lans Bovenberg en Matthijs Langeraar schuiven aan.
- Lees ook: Carl Folke: ‘We krijgen een compleet andere planeet’ (De Groene Amsterdammer)
Het is heel wonderlijk. Van Mozes tot Augustinus, van de middeleeuwse pausen tot aan Luther, allemaal vonden ze dat rente verboden moest worden. Geld verdienen door geld uit te lenen, dat is immoreel. Tot in de zestiende eeuw. Toen besloot Calvijn dat het allemaal zo letterlijk niet bedoeld is. Hij maakte een eind aan het renteverbod – maar opende daarmee een doos van Pandora.
Dat vindt althans Matthijs Langeraar (33), econoom en theoloog en middelbareschooldocent. "Het toestaan van rente heeft een enorme jacht naar winst ontketend. Bedrijven die geld lenen, zijn namelijk gedwongen altijd een paar procent winst te maken, voor de investeerder. Dat dwingt hen om de consumptie aan te zwengelen en kosten af te wentelen op het milieu of mensen."
Dat betekent niet dat investeren slecht is, legt Langeraar uit in een Haags café tegenover de Tweede Kamer. "Ik heb mijn spaargeld in een beleggingsfonds gestopt, bij een bank die het uitleent aan duurzame ondernemers. Dan deel je in de winst als het fonds winst maakt, maar je deelt ook in het verlies. Zo dwing je ondernemers nergens toe. Rente is een kernfout in de economie. Het stimuleert banken om geld – en daarmee schuld – te scheppen en is daarmee dé oorzaak van de economische crisis en van oneerlijke schuldverhoudingen."
Lans Bovenberg (54), aan de andere kant van de tafel, knoopt zijn stropdas maar vast los, want dit wordt vuurwerk. Als iemand iets met rente heeft, is het Bovenberg wel. Als lid van de SER, econoom aan de Universiteit van Tilburg en oprichter van onderzoeksnetwerk Netspar is hij dé pensioenspecialist van Nederland. En nog gelovig ook.
"Laat ik eerst zeggen waar ik het mee eens ben: er is te veel vreemd vermogen in de wereld, met andere woorden: er is te veel schuld. Mensen willen een gegarandeerd rendement op hun spaargeld. Dat is eigenlijk asociaal. We hebben geen zekerheid dat de koek altijd groeit, waarom wil je dan nu al vastleggen dat je later een groter stuk wilt krijgen? Maar je gaat te ver, Matthijs. Ik geloof niet in wettische geboden, maar in liefde, waarmee Jezus de geboden vervulde. In de Bijbel was het renteverbod een bescherming voor de armen. Maar in de huidige economie is rente vaak wél goed, om mensen die geld willen hebben te disciplineren. Als je naar Griekenland en Spanje kijkt, die hebben veel te veel geleend. De rente was juist te laag!"
Volgens Matthijs bewijst dit voorbeeld precies het tegendeel. "Als er geen rente was geweest, hadden de banken helemaal niet zo veel geld uit het niets gecreëerd om uit te lenen. Dan waren die schulden nooit ontstaan!"
"Rente is een eerlijke beloning voor de investeerder, het is de prijs van geld", zegt Lans. "Wil je dat Spaanse ondernemers helemaal niets hadden kunnen lenen?"
"Jawel, maar anders. Groepen die geen rente heffen aan elkaar, zoals orthodoxe joden of de amish, investeren veel meer binnen de eigen gemeenschap. Lenen op basis van relaties, en niet op basis van een anoniem streven naar rendement waarbij je belegt in bedrijven die je helemaal niet kent."
Dit wordt Lans te romantisch. "Relaties zijn van groot belang. Maar ik vind de wereldwijde economische markt juist een prachtige manier om relaties tussen culturen en mensen te bouwen. De markt socialiseert."
"Greed is good?"
"Nee! De markt leert mensen dat je door samen te werken een win-winsituatie krijgt. Liefde is het hoogste, maar wij zijn zondig en we zullen de markt nodig hebben om de gaten in onze liefde op te vullen. Ruilen is beter dan stelen, het is de weg naar liefde."
"Ik hoor hier Adam Smith. Lans, ik vind je een vrijzinnige calvinist. Zie je niet dat mensen de liefde niet meer hoeven, omdat de markt zo'n gatenvuller is? Op Amerikaanse scholen experimenteren ze met financiële beloningen als je een goed cijfer haalt. De markt slokt alles op!"
"Je ziet alleen de slechte dingen. In de landen waar ze weinig markt hebben, heerst weinig liefde. Het kwaad zit niet in het systeem, Matthijs, het zit in mij en jou. Ja, het is scheefgegroeid, maar ik ben juist dankbaar voor de markt want die temt het beest in ons."
"Ja, omdat jij een winnaar van het systeem bent. De biodiversiteit gaat eraan, mensen vallen buiten de boot."
"Dat zie ik ook. Er gaat heel veel fout. Daarin zijn we het eens: we moeten voor die mensen zorgen, dat is een duidelijk gebod in de Bijbel. Maar als ik een hoog rendement voor mijn leningen vraag, kan ik ook veel weggeven."
Je zou kunnen zeggen dat de beide mannen symbool staan voor twee visies, persoonlijkheden bijna, die je niet moet willen mixen, maar naast elkaar wilt laten bestaan.
"Ten diepste is deze wereld niet ons thuis, maar door de welvaart vergeten christenen dat", zegt de een.
"Maar we moeten niet altijd communiceren dat de wereld slecht is", zegt de ander.
Lans pakt er een citaat bij van C.S. Lewis. Die vertelt dat wij lijken op mensen die taartjes zitten te bakken in de modder, terwijl God een mooie strandvakantie voor ons in petto heeft.
"We moeten de mensen de vreugde van de strandvakantie voorhouden en niet het spelen in de modder veroordelen", zegt Lans.
"Maar de economie brengt moddertaartjes voort, en we moeten niet de illusie wekken dat die zullen blijven bestaan", zegt Matthijs.
Over rente worden ze het niet eens, wel over iets anders. "Onze opdracht is uiteindelijk liefde", zegt Matthijs. "Van daaruit moeten we het voortouw nemen, proeftuintjes bedenken en samenwerken aan bedrijven waar relaties centraal staan."
"Inderdaad, daar draait economie ten diepste om: samenwerken. Dat geldt ook voor ons, Matthijs. We hebben elkaar nodig om zaken scherper te zien. Ik wil graag een schoolboek schrijven over God ontmoeten in de economie. Zullen we dat samen doen?"
Gerelateerde artikelen
- Circulaire zonnepanelen uit Nederland (De Groene Amsterdammer)
- Tegeltuinen, Jacques Ellul en de invloed van techniek (podcasts)
- Oorlog is hel (Karavaan der Zotten)
- Vrije ruimte uithakken (Karavaan der Zotten)
- Wij weigeren vijanden te zijn (Karavaan der Zotten)
Gebruikte Tags: crisis, duurzaam, economie, geld, geloof, stamtafel
Nice!
Het boek “de Branson-way” vond ik ook een heel motiverend verhaal om bedrijfsvoering helemaal af te stemmen op de mens (medewerker en klant). Zonder bang te zijn dat je geen winst meer zou maken.
David (URL) - 03-09-’12 10:00