overig - Huurpeil (zomer 2022)
Wil de gemeente meebetalen aan duurzame energiebronnen?
Om hele wijken in één keer van het gas af te krijgen, wordt in heel Nederland druk gepuzzeld door overheden, corporaties en energiebedrijven. Het wordt al snel een technisch vraagstuk zonder bewoners, en daarom hebben een paar slimme bewoners in de Utrechtse wijk Overvecht zelf een plan gemaakt, met hun hele buurt. Maar is er ook geld voor?
- Lees ook: No safe cities without justice, says UN-HABITAT (Inter Press Service English)
Het is een mooie voorjaarsdag in Overvecht. De zon schijnt in het park de Vechtzoom, tussen het riviertje de Vecht en een aantal naoorlogse flats van tien verdiepingen. De wijk is een officiële proeftuin om aardgasvrij te worden, en dat is niet verrassend. Er staan achtduizend woningen hier, grotendeels geconcentreerd in corporatieflats, en er ligt al een uitgebreid warmtenet. Bovendien moeten de gasleidingen binnenkort worden vervangen. De perfecte aanleiding om ze maar gewoon af te schaffen. Op een dag in 2017 lag er bij iedereen een brief op de mat met de volgende strekking: ‘Deze wijk gaat van het gas af, misschien moet uw huis worden verbouwd, maar geen zorgen, we zijn bezig met een goed aanbod’.
Toevallig woonden hier, in het buurtje de Vechtzoom, dat uit eensgezinswoningen bestaat, een paar slimme bewoners die zo hun eigen ideeën hadden over duurzaamheid. ‘We zijn vóóor aardgasvrij’, vertelde een van hen twee jaar geleden al, in Huurpeil nummer 1 (2020). ‘We willen graag bijdragen aan het klimaat. Maar het heeft grote gevolgen voor ons, alleen al financieel, en daarom willen wij zelf de voorwaarden bepalen.’
Een paar bewoners zochten elkaar direct op, vertelt Gerbert Hengelaar op een bankje in het park. Hij nam met dit groepje het initiatief tot Nieuwe Energie Vechtzoom. ‘De gemeente wil een duurzame oplossing voor iedereen kiezen, en hoopt op schaalvoordeel en dalende prijzen. Maar wij willen niet dat een bepaalde technische keuze leidend wordt. Wij wilden eerst onze randvoorwaarden vaststellen dan alle opties onderzoeken, om te zien wat er het beste bij past.’
Blokgesprekken
Het initiatief is een mooi voorbeeld van een groep bewoners die zelf de regie pakken en niet willen afwachten waar de gemeente mee komt. Er staan in de buurt zo’n 115 huizen. Oorspronkelijk waren dit sociale huurwoningen, maar een jaar of twintig geleden konden mensen hun huurhuis kopen en zodoende is zo’n 90 procent nu huiseigenaar. Bijna 10 procent is nog steeds huurder, soms bij de woningcorporatie en soms bij een particulier.
Hengelaar en zijn kornuiten verdeelden de buurt in blokjes met contactpersonen en organiseerden overal tafelgesprekken. ‘We zijn voor elke ronde de hele buurt langsgegaan’, vertelt hij in een parkje met uitzicht op de buurt. ‘Bijna iedereen deed mee, wel 80 procent. Je merkt dat deze benadering iets positiefs losmaakt. De houding van mensen is heel anders dan bij de informatieavonden van de gemeente. Je merkt dat het ons samenbindt, als buurt.’ Nieuwe energie, letterlijk dus. Er kwamen ook huurders op af, al liet de woningcorporatie het afweten.
Mensen mochten eerst stemmen over de uitgangspunten. Ten eerste, zo besloot men: het moet betaalbaar zijn. Ten tweede: het moet aantoonbaar leiden tot minder uitstoot. Ten derde: bewoners moeten er blijvend invloed op kunnen uitoefenen. Vervolgens onderzocht de kerngroep alle mogelijke warmteoplossingen en oordeelde in hoeverre dit aan de voorwaarden voldeed.
Hengelaar komt veel bij andere energieprojecten in Nederland. Namens het bedrijf Next2Company adviseert hij gemeentes bij hoe je burgers moet betrekken bij energieprojecten. ‘Dat is heel belangrijk. Er is een neiging om het eerst binnenskamers te houden, om het in alle bestuurlijke hokjes te passen, en om het daarna pas aan te bieden aan de bewoners. Maar wij, als buurtcomité, willen blije buurtgenoten. En wij zien dat buurtgenoten alleen maar blij worden als je ze eigenaar maakt van de oplossing. Mijn advies aan gemeentes is: stap in een vroeg stadium naar bewoners, voordat je besluiten neemt.’
Warmtenet
Toen de kerngroep de verschillende warmteoplossingen had onderzocht, kwam het concept van een warmtenet als meest kansrijk uit de bus. ‘Volgens onderzoeken van de gemeente zelf is dat het best betaalbaar. Maar er is een verschil tussen een stadswarmtenet en een buurtwarmtenet. Op het gebied van duurzaamheid scoort stadswarmte duidelijk minder goed, want de mix van bronnen, waaronder gas en biomassa, is hooguit voor een deel duurzaam te noemen. Ze beloven dat het duurzaam gaat worden, maar of dat lukt is nog maar de vraag. Ook scoort stadswarmte niet goed als het gaat om invloed. We worden allemaal nummers die bij een probleem de klantenservice moeten bellen. Zo is het nu namelijk ook.’
De bewoners namen zodoende een besluit: wij doen mee, maar dan moet er wel een buurtwarmtenet komen. Warmte uit een bron die de buurt zelf kan controleren, en op een net waar de bewoners zelf invloed op hebben.
Eneco, de energieleverancier in Utrecht en eigenaar van het warmtenet, bleek een open partij. ‘Zij hebben serieus geïnvesteerd in het gesprek’, zegt Hengelaar. ‘Elke twee weken kwamen we samen om te brainstormen over buurtwarmte. Voor de Eneco’s in Nederland is deze aanpak heel interessant.’ De uitkomst werd al snel duidelijk: buurtwarmte is mogelijk, burgerinvloed is ook mogelijk, en een duurzame bron is ook mogelijk. Namelijk: aquathermie. Dat is een techniek (zie volgend artikel) waarbij warmte uit rivierwater in de zomer naar het grondwater wordt gebracht en in de winter wordt gebruikt om warmte uit te destilleren. ‘Recht naast onze buurt stroomt de Vecht.’ Een perfecte bron dus, duurzaam en haalbaar.
Kostenplaatje
De huizen in de Vechtzoom zijn oud, dat betekent dat isoleren voor lagetemperatuurverwarming relatief duur en ingewikkeld is. ‘Zodoende kwamen we uit op een warmtenet met middentemperatuur. Dat kan met aquathermie. Driekwart van de energie halen we dan uit het grondwater, een kwart komt uit elektriciteit. In de huizen hoeft er relatief weinig te worden aangepast. Als je de kosten vergelijkt met andere duurzame bronnen, is het prima te doen. Maar als je ze vergelijkt met de uitgangssituatie, de cv-ketel, dan is het natuurlijk meer. Je hebt dus, zeker als je pionier bent, subsidie nodig. En die subsidie bestaat, we zijn immers een proeftuin!’
Begin dit jaar kwam het slechte nieuws. Toen puntje bij paaltje kwam, bleek de gemeente hier een andere visie op te hebben. ‘Ze willen wel helpen met het betalen van de aansluiting, maar niet met het betalen van de bron. Dat doen ze ook niet bij de stadswarmte, zeggen ze, verduurzaming van de stadswarmte moet het energiebedrijf zelf doen. Dat wordt uiteindelijk verrekend in de tarieven aan de bewoners.’
‘Voor de gemeente zijn verduurzamen en aansluiten blijkbaar twee heel verschillende trajecten. Maar voor bewoners is dat hetzelfde. De bewoners willen dat het verhaal klopt. We gaan niet een heleboel tijd, geld en aandacht besteden aan een alternatief met stadswarmte waarvan we nog maar moeten hopen dat die ooit echt duurzaam wordt.’ Zodoende heeft het comité de enige logische conclusie getrokken: de buurtwarmte gaat weer in de koelkast.
‘Doodzonde’, vindt Hengelaar. ‘Dat dat dit soort initiatieven, die een heel groot draagvlak hebben, uiteindelijk niet worden geholpen.’ Er is nu een patstelling ontstaan. ‘Wat er nu gaat gebeuren moeten we nog maar zien.’ Waarschijnlijk komt de gemeente met een aanbod voor stadswarmte. ‘Dan gaan wij onze buurtbewoners helpen om de kosten en baten hiervan goed af te wegen. En als ze toch een andere individuele oplossing willen, zoals isolatie en warmtepompen, gaan we ze helpen om subsidie te krijgen.’ Als de gemeente tenminste niet alleen haar eigen oplossing subsidieert. ‘Dat gaan we heel goed in de gaten houden.’
Buurtwarmte wordt misschien nog niet aangelegd, hier in de Vechtzoom, maar het sociale netwerk verdwijnt niet meer. Het is zo weer geactiveerd, zodra dat maar nodig is.
Gerelateerde artikelen
- Circulaire zonnepanelen uit Nederland (De Groene Amsterdammer)
- Tegeltuinen, Jacques Ellul en de invloed van techniek (podcasts)
- Vrije ruimte uithakken (Karavaan der Zotten)
- Nederland volledig vegan: het kán (De Groene Amsterdammer)
- Hoe Hollandse zaadbedrijven de wereld veroverden (De Groene Amsterdammer)
Gebruikte Tags: duurzaam, klimaat, overvecht